Η συστηματική προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο αναδεικνύει τα μεγάλα υπαρξιακών διαστάσεων προβλήματα και αδιέξοδα της παγκόσμιας κοινότητας και την ανάγκη αλλαγής πλεύσης και προσανατολισμού των κοινωνιών σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης τους.
Με τον σημερινό τρόπο σκέψης και λειτουργίας των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων, από το οικονομικό και το υγείας μέχρι το εκπαιδευτικό και το πολιτικό, η πορεία προς το μέλλον θα είναι αδιέξοδη με διόγκωση των προβλημάτων και των καταστροφικών επιπτώσεων τους ως προς την βιωσιμότητα του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος.
Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Οι επικίνδυνες συνθήκες, που διαμορφώνονται, είναι πλέον ορατές και με επιστημονική τεκμηρίωση, αλλά οι ευθύνες για την αντιμετώπιση των αδιεξόδων δεν αναλαμβάνονται ούτε από το πολιτικό και τα υπόλοιπα κοινωνικά συστήματα ούτε από τις δομές της κοινωνίας πολιτών με επάρκεια, ενώ τα χρονικά περιθώρια εξαντλούνται.
Το αποτέλεσμα είναι, η εξέλιξη να μην στηρίζεται σε ρεαλιστικό και τεκμηριωμένο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό με σημείο αναφοράς την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και την διαμόρφωση λειτουργικών συνθηκών ζωής.
Για παράδειγμα σύμφωνα με έκδοση του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ), που στηρίζεται στις έρευνες «Επιδράσεις στην υγεία από την ατμοσφαιρική ρύπανση στην Ελλάδα» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και «Κλιματική αλλαγή και υγεία» του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί περισσότεροι από 8.500 θάνατοι ετησίως στην Ελλάδα.
Το κύριο πρόβλημα της ρύπανσης είναι οι υψηλές συγκεντρώσεις σωματιδίων, ενώ το διοξείδιο του αζώτου και το όζον είναι σχετικά υψηλά και ενδεχομένως να αποτελέσουν αυξανόμενο πρόβλημα στο μέλλον, σύμφωνα με την καθηγήτρια βιοστατιστικής και επιδημιολογίας του ΕΚΠΑ Κλέα Κατσουγιάννη (Kathimerini online, Ατμοσφαιρική ρύπανση: Αφαιρεί κάθε χρόνο 8.500 ζωές στην Ελλάδα, 31.5.2020).
Είναι δε σίγουρο, ότι το πρόβλημα, που δημιουργείται με την ρύπανση της ατμόσφαιρας, θα οξύνεται, όσο προχωρά η εξέλιξη στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης.
Στις σύγχρονες και στις μελλοντικές Μεγαπόλεις με την υπερβολική συγκέντρωση πληθυσμών και την μαζοποίηση των κοινωνιών σε συνδυασμό με το ισχύον μοντέλο κινητικότητας (μέσα μεταφοράς, που παράγουν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και μικροσωματίδια) η ατμόσφαιρα θα επιβαρύνεται περισσότερο με ακόμη μεγαλύτερες επιπτώσεις στην υγεία.
Με αυτά τα δεδομένα δημιουργείται η εντύπωση, ότι οι επιλογές των αρμόδιων θεσμών των κοινωνιών είτε διαπερνώνται από άγνοια είτε από έλλειψη βούλησης για έλεγχο και αποφυγή των αρνητικών συνεπειών στην ζωή του ανθρώπινου παράγοντα και στο φυσικό περιβάλλον.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι παρενέργειες της χρήσης πλαστικού στο πλαίσιο της τυποποίησης της διάθεσης προϊόντων στα σούπερ-μάρκετ με στόχο την μείωση του κόστους εργασίας και την αύξηση της κερδοφορίας.
Δύσκολα βρίσκει ο πολίτης είτε θαλάσσιες περιοχές είτε ποτάμια και βουνά χωρίς πλαστικά, με ολέθριες επιπτώσεις στα διάφορα είδη, από τα ψάρια μέχρι τα θηλαστικά ζώα, τα οποία καταπίνουν τα πλαστικά μικροσωματίδια, που δημιουργούνται με το πέρασμα του χρόνου. Στο πλαίσιο δε της τροφικής αλυσίδας καταλήγουν και στον ανθρώπινο οργανισμό.
Όποια και αν είναι η αιτία για αυτό το φαινόμενο, άγνοια ή έλλειψη βούλησης, οι ευθύνες είναι μεγάλες. Βέβαια στην σημερινή εποχή της γνώσης η άγνοια δεν μπορεί να τεκμηριωθεί και να δικαιολογηθεί.
Εκείνο, που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, είναι η αναντιστοιχία μεταξύ της ταχύτατης ροής του χρόνου και της λήψης αποφάσεων για την διαχείριση της πραγματικότητας σε λειτουργικό χρόνο, με αποτέλεσμα η πολιτική «να τρέχει» πίσω από τις εξελίξεις.
Τα αίτια είναι πολυδιάστατα (π.χ. πολύπλοκη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα, πρόσδωση μεγάλης ταχύτητας στην εξέλιξη με την αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας και ιδιαιτέρως της τεχνητής νοημοσύνης, αδυναμία του ατόμου για ολιστική προσέγγιση του γίγνεσθαι στο σύνολο των τομέων κοινωνικής δραστηριοποίησης, ταχύτατη εξέλιξη της γνώσης).
Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά όμως του πολιτικού συστήματος, κομμάτων και πολιτικών προσώπων, δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στις ανάγκες της σύγχρονης πραγματικότητας (π.χ. έλλειψη τεχνοκρατικών μηχανισμών ανάλυσης και σχεδιασμού της εξέλιξης στα κόμματα και πολιτικά πρόσωπα χωρίς μεθοδολογικό εργαλείο προσέγγισης και κατανόησης της σύνθετης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας).
Με αυτά τα δεδομένα είναι ερμηνεύσιμη η βραδύτητα, που διαπερνά το πολιτικό σύστημα, σε σχέση με την διαχείριση του γίγνεσθαι σε όλους τους τομείς (από την οικονομία και την υγεία μέχρι τον πολιτισμό, την εκπαίδευση, το φυσικό περιβάλλον και το κλίμα).
Ενισχυτικά σε σχέση με αυτές τις συνθήκες λειτουργούν και οι πολίτες (σίγουρα με πολύ λιγότερη ευθύνη), οι οποίοι πολιτικά δεν κινούνται βασιζόμενοι στην προσέγγιση και κατανόηση της πραγματικότητας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο, διότι το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης και πολιτικής λειτουργίας δεν δημιουργεί συνθήκες κατάλληλες για την διαμόρφωση πολιτών με χαρακτηριστικά ατομικού ή συλλογικού υποκειμένου.
Ταυτοχρόνως δεν διευρύνεται ο πολιτικός τους ρόλος με την ενεργοποίηση τους σε δομές της κοινωνίας πολιτών, ώστε να αναζητηθεί, να συνειδητοποιηθεί και να εκφρασθεί το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον. Δεν υπάρχουν τα χρονικά περιθώρια για την διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την ουσιαστική πολιτική λειτουργία των μεμονωμένων πολιτών. Γι΄ αυτό και δεν μπορεί να αναληφθεί η ευθύνη για τις επιπτώσεις των επιλογών τους.
Τέλος σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης είναι αντιφατική και μη λειτουργική η λογική της εθνικής οριοθέτησης και νομιμοποίησης της πολιτικής. Ο υψηλός βαθμός αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα, επιβάλλει την αναζήτηση και ενεργοποίηση μιας μορφής παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Η μέχρι τώρα ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας έχει δημιουργήσει πλανητικής εμβέλειας προβλήματα (κλιματική αλλαγή, ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος λόγω του ισχύοντος τρόπου καταναλωτικής λειτουργίας κ.λ.π.), τα οποία δεν είναι διαχειρίσιμα με εθνική λογική.
Με τα σημερινά δεδομένα βέβαια η προοπτική μιας λειτουργικής μορφής παγκόσμιας διακυβέρνησης, η οποία θα υπερβαίνει την λογική της κυριαρχίας των ισχυρών οικονομικά και πολιτικά χωρών και θα βασίζεται στην ισορροπημένη οικονομική ευημερία σε πλανητικό επίπεδο και στην πραγμάτωση του κοινωνικού και του ανθρώπινου συμφέροντος για να υπάρχει συνοχή, φαίνεται πολύ μακρινή. Οι συνθήκες όμως οδηγούν προς αυτή την κατεύθυνση.
Εάν η αλλαγή πλεύσης των κοινωνιών δεν γίνει σε λειτουργικό χρόνο, τότε η κατάρρευση θα είναι αναπόφευκτη. Θα το κατανοήσουν οι πολιτικές ηγεσίες και ειδικότερα των «μεγάλων δυνάμεων»; Δεν είναι εύκολο. Τα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα όμως συνεχώς διογκώνονται και αυξάνεται ο βαθμός διακινδύνευσης.