Για την παγκόσμια οικονομία, το ΔΝΤ προβλέπει την μεγαλύτερη ύφεση από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης (Great Depression), πολύ χειρότερη από αυτήν της πρόσφατης χρηματοπιστωτική κρίσης (Great Recession).
Η χώρα μας βαδίζει σε αχαρτογράφητα νερά.
Του Αντώνη Κεφαλά
Παρά τα προβλήματα της, η αντίδραση της κυβέρνησης στην πανδημία θεωρείται, αν όχι πλήρως επαρκής, αρκετά πετυχημένη. Με πρωταρχικό στόχο τον περιορισμό της εξάπλωσης, η καραντίνα ήταν αποτελεσματική – κρίνοντας από την πορεία της νόσου. Οι εποπτικές Αρχές έδειξαν μερικές φορές υπερβάλλοντα ζήλο. Αλλά, ας δεχτούμε ότι η καραντίνα ήταν περίπτωση του «μη χείρον βέλτιστον».
Στον οικονομικό τομέα ισχύει η ίδια κριτική: επάρκεια αλλά όχι πληρότητα. Οι μακροχρόνια άνεργοι και η μαύρη οικονομία (25% του ΑΕΠ) δεν καλύπτονται από τα μέτρα ανακούφισης. Εκεί θα πέσει πείνα.
Οι ελεύθεροι επαγγελματίες υποχρεώνονται σε μία άνευ ουσίας παρακολούθηση σεμιναρίων, που αναβιώνουν τα χρεοκοπημένα ΚΕΚ --και μάλιστα με αδιαφάνεια. Οι μεταβιβάσεις μετρητών δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες.
Και η αλόγιστη γραφειοκρατία χαρακτηρίζει την υποβολή δηλώσεων. Η τεράστια πληθώρα των ΠΝΠ που εκδίδεται το αποδεικνύει – για ένα θέμα απαιτήθηκε διψήφιος αριθμός ΠΝΠ, τροποποιητικές και διευκρινιστικές – χωρίς να υπολογίζουμε τις ερμηνευτικές εγκυκλίους, με το υπουργείο Εργασίας να έχει τα απόλυτα πρωτεία.
Αλλά, ας δεχτούμε ότι οι δημοσιονομικοί περιορισμοί, περιορίζουν τους βαθμούς ελευθερίας της Κυβέρνησης. Δηλαδή, mutatis mutandis έγινε το καλύτερο.
Τι θα γίνει για την επόμενη ημέρα;
Τα συν και τα πλην
Έχω υποστηρίξει σε προηγούμενο άρθρο μου πως τον Μάιο η ιατρική πραγματικότητα θα έρθει σε σύγκρουση με την οικονομική και η Κυβέρνηση θα υποχρεωθεί να βγάλει την οικονομία από την κατάψυξη. Τα καλά αποτελέσματα της καραντίνας σε συνδυασμό με την ενδυνάμωση του συστήματος υγείας (τα χάλια του οποίου υπαγόρευσαν την καραντίνα) δείχνουν ότι η ώρα έφτασε.
Θετικό είναι το γεγονός ότι 2,5 εκατομμύρια συνταξιούχοι και περίπου 1 εκατ. δημόσιοι υπάλληλοι (του ευρύτερου δημόσιου τομέα) δεν έχουν απωλέσει την αγοραστική τους δύναμη. Από τον ιδιωτικό τομέα το βάρος έχει πέσει στο 1 εκατομμύρια των ελεύθερων επαγγελματιών και περίπου στο ½ του υπόλοιπου εργατικού δυναμικού.
Η ζημιά, δηλαδή, με την μορφή της απώλειας αγοραστικής δύναμης αφορά περίπου 2 εκατομμύρια εργαζόμενους. Μέρος της βιομηχανίας εξακολουθεί να λειτουργεί, ενώ τρεις μεγάλοι τομείς δεν έχουν πρόβλημα: τρόφιμα, ποτά και φάρμακα. Στο λιανικό εμπόριο, η ζημιά μπορεί ίσως να περιορίζεται στο 70%, καθώς έχει πάρει φωτιά το ηλεκτρονικό εμπόριο.
Παράλληλα, στα μάλλον θετικά εντάσσεται η μη φυγή κεφαλαίων, οι σχετικά σταθερές συνθήκες χρηματοδότησης και η περιορισμένη αναταραχή στις αλυσίδες παραγωγής, καθώς η εξωστρέφεια μας είναι μικρή.
Στα πλην έχουμε να υπολογίσουμε την σχεδόν συνολική απώλεια (α) των εσόδων από τον τουρισμό, (β) μεγάλου μέρους της παραγωγής τουλάχιστον για την περίοδο 15 Μαρτίου έως 15 Ιουνίου, και, (γ) τις αρνητικές εξελίξεις σε πολλούς τομείς υπηρεσιών – εστιατόρια, καφετέριες, γυμναστήρια, κουρεία-κομμωτήρια, καθαριστήρια κ.λπ.
Ένα πρόσθετο πρόβλημα θα είναι η τάση των νοικοκυριών να διαφυλάξουν ακόμη και ελάχιστους πόρους –καθώς φοβούνται το μέλλον. Επομένως, η εσωτερική ζήτηση δύσκολα θα ανακάμψει μέσα στο 2020.
Αυτό σημαίνει ότι (α) η κρίση θα είναι πρωταρχικά δημοσιονομική και, (β) η δυνατότητα για γρήγορη ανάκαμψη το 2021– δηλαδή, της μορφής V –υπάρχει, ιδιαίτερα αν η σταδιακή επιστροφή σε κανονικότητα ξεκινήσει από τα μέσα Μαΐου.
Τι μέτρα και πως;
Για την επανεκκίνηση της οικονομίας θα απαιτηθούν πρωταρχικά μέτρα στοχευμένα ανά τομέα και κατανεμημένα σε άμεσα και μεσοπρόθεσμα.
Στα άμεσα μέτρα εντάσσονται:
(α) η εντατική συνέχιση της αναβάθμισης του δημόσιου συστήματος υγείας. Αυτό είναι ηθικά απαραίτητο αλλά και αναγκαίο για να μην «κλείσει» ξανά η οικονομία αν έρθει δεύτερο κύμα κορωνοϊού. Η χρηματοδότηση μπορεί ως ένα βαθμό να προέλθει από δωρεές
(β) η άμεση νομοθέτηση υποχρεωτικά τάχιστων διαδικασιών για την επανέναρξη των δημόσιων έργων—η χρηματοδότηση των οποίων είναι έτσι κι αλλιώς σε μεγάλο βαθμό εξασφαλισμένη με ευρωπαϊκά κονδύλια. Η κυβέρνηση οφείλει με νόμο να δώσει τέλος στις ατέρμονες διαδικασίες των προσφυγών που θίγουν την οικονομία και υποδηλώνουν διαφθορά.
(γ) Οι λιανικές πωλήσεις δύσκολα θα ανακάμψουν στους επόμενους 8 μήνες – ιδιαίτερα των διαρκών καταναλωτικών αγαθών. Η χορήγηση φοροαπαλλαγών για την επέκταση του ηλεκτρονικού λιανικού εμπορίου θα έχει πολλαπλές θετικές επιπτώσεις (π.χ. στις μεταφορές).
Με αυτές τις επενδύσεις δημιουργούνται άμεσα θέσεις εργασίας και τονώνεται η ελλιπής εγχώρια ζήτηση.
Είναι αμφίβολο αν μπορεί να περισωθεί έστω και το ¼ του εξωτερικού τουρισμού. Ο τομέας πρέπει να βοηθηθεί και να βοηθήσει. Το πάγωμα των χρεολυσίων για 18 μήνες και η επιδότηση του 10% των λειτουργικών εξόδων θα δώσουν ανάσα, με δύο προϋποθέσεις: (α) την στροφή προς στον εσωτερικό τουρισμό, με προσαρμογή των τιμών κοντά στα επίπεδα που δίνουν στους ξένους tour operators ώστε να μην υπάρξει
ο συνήθης ρατσισμός σε βάρος των Ελλήνων, και, (β) την διατήρηση, αν όχι την βελτίωση, του επιπέδου των προσφερόμενων υπηρεσιών.
Για τα επόμενα δύο χρόνια τουλάχιστον ο ελληνικός τουρισμός να μάθει να τιμά τους Έλληνες.
Στην βιομηχανία, το μεγάλο πρόβλημα αφορά την τιμή της ενέργειας. Οι αρμόδιοι φορείς (ΣΕΒ, ΕΒΙΚΕΝ κλπ.) έχουν ήδη καταθέσει τις τεκμηριωμένες προτάσεις τους—στην Κυβέρνηση εναπόκειται να τις υλοποιήσει σε συνεργασία με την ΔΕΗ.
Η πτώση τις τιμής του πετρελαίου συνεισφέρει θετικά.
Αυτά είναι μερικά μέτρα που μπορούν να δώσουν ένα σοκ έναρξης στην οικονομία.
Τράπεζες και χρέος
Οι εξελίξεις αναπόφευκτα οδηγούν σε επιβάρυνση του τραπεζικού συστήματος και σε αύξηση του χρέους. Στον τραπεζικό τομέα η καθυστέρηση στην μείωση των κόκκινων δανείων θα είναι αναπόφευκτη.
Αν χρειαστεί και προκειμένου να αποφευχθεί μία νέα εμπλοκή του δημοσίου στις τράπεζες, η κρίση μπορεί να αποτελεί την ευκαιρία για να προχωρήσουν ορισμένες εξαγορές και συγχωνεύσεις που εδώ και καιρό φημολογούνται και… ψιλοσυζητούνται.
Ως προς το χρέος, η αύξηση του προέρχεται πρωταρχικά από τα μέτρα στήριξης αλλά και από τα ελλείμματα των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών.
Η αναπόφευκτη κρατική επιδότηση τους θα πρέπει τούτη τη φορά να συνοδεύεται με συγκεκριμένα και άμεσα υλοποιήσιμα σχέδια μείωσης κόστους και εκσυγχρονισμού. Σε κάθε δημόσιο οργανισμό και επιχείρηση που θα δίνεται βοήθεια θα πρέπει να υπάρχει και συγκεκριμένο… μνημόνιο.
Ξεχωριστή είναι η περίπτωση των αερομεταφορών. Η κρατική συμπαράσταση θα πρέπει να περιοριστεί στην εταιρεία που σήμερα εκτελεί με επάρκεια τον ρόλο του εθνικού αερομεταφορέα.
Για να αποφευχθεί η επανάληψη της ιστορίας της Ολυμπιακής, η όποια κρατική ενίσχυση να γίνει μέσω της αγοράς μετοχών και την υποχρεωτική πώληση τους στον ιδιοκτήτη μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα (ας πούμε 5 ετών) στην αρχική τιμή τους συν μία συμφωνημένη προμήθεια/απόδοση.
Η αύξηση του χρέους θα αφορά όλες τις οικονομίες, η αρνητική επίπτωση για την χώρα μας θα είναι συγκριτικά μικρή-εφόσον η κυβέρνηση συνεχίσει να δείχνει την ίδια αποφασιστικότητα και αποτελεσματικότητα. Στο πλαίσιο αυτό, ας απογαλακτιστούμε από τον μύθο ότι το μαξιλάρι των 37 δισ. ευρώ μας κάνει ελκυστικούς στις αγορές.
Όπως με διορατικότητα επισήμανε ο καθηγητής Πετράκης σε άρθρο του στην "Καθημερινή" της 5ης Μαρτίου, αν αυτό ίσχυε τότε οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων δεν θα είχαν εκτιναχτεί με το ξέσπασμα της κρίσης.
Με τα 16 δισεκατομμύρια δεσμευμένα από τον ΕSM, η Κυβέρνηση μπορεί άνετα να χρησιμοποιήσει το 50% του υπολοίπου για να μετριάσει την αύξηση του χρέους.
Πολύ απλά, η Ελλάδα μπορεί και πάλι να καταπλήξει.