Η κύρια αιτία του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού είναι ο ανελεύθερος χαρακτήρας του συστήματος λόγω των μονιστικών αρχών του.
Στις 20-21 Αυγούστου συμπληρώθηκε σχεδόν μισός αιώνας, 49 χρόνια ακριβέστερα, από την εισβολή των Σοβιετικών και των δορυφόρων τους στην Πράγα, με σκοπό να ανατρέψουν τον Τσεχοσλοβάκο ηγέτη Ντούμπτσεκ.
Του Γιώργου Σιακαντάρη*
Αυτός δεν προσπάθησε να φιλελευθεροποιήσει την τσεχοσλοβακική κοινωνία, όπως λέγεται, ήθελε εξ αρχής να την ελευθερώσει.
Πριν ακριβώς 49 χρόνια για πολλούς διανοουμένους στην Δύση, αλλά και για αρκετούς εργάτες, υπαλλήλους, αυτοαπασχολούμενους, κατέρρεαν και οι τελευταίες ελπίδες ότι ο σοβιετικός κομμουνισμός είναι ένα σύστημα που είναι καλό στην «βάση» του (κοινωνική ισότητα και υπηρεσίες) αλλά λιγότερο καλό στο «εποικοδόμημά» του (δημοκρατικές και πολιτικές ελευθερίες).
Τότε είδαν οι περισσότεροι ότι ο βασιλιάς κομμουνισμός ήταν μεν γυμνός, αλλά παρέμενε ολοκληρωτικός.
Όλοι; Όχι βεβαίως. Πριν από μόλις λίγες ημέρες ο κ. Κοντονής αποφάσισε να μην συμμετάσχει η χώρα σε διεθνές Συνέδριο στο Ταλίν με θέμα τα εγκλήματα των κομμουνιστικών καθεστώτων.
Επικαλέστηκε για αυτήν του την απόφαση, αφ’ ενός, το ότι δεν πρέπει να ταυτίζουμε τον κομμουνισμό με τον φασισμό και, αφ’ ετέρου, την στάση του ευρωκομμουνισμού. Στο πρώτο του επιχείρημα στρεψοδικεί, γιατί δεν γίνεται λόγος εδώ για ταύτιση συστημάτων αλλά για καταδίκη των εγκλημάτων του κομμουνισμού. Στο δεύτερο επιχείρημά του αγνοεί(;) ότι ο ίδιος ο ευρωκομμουνισμός στηρίχθηκε στην κριτική αυτών των εγκλημάτων.
Η δε έμμεση ταύτιση από την Γενική Γραμματέα Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κυρία Μαρία Γιαννακάκη των Εσθονών με τους φιλοναζί έκανε να κοκκινίσουν από την λύπη όλοι οι δημοκράτες και από την χαρά όλοι οι φιλοναζί.
Τί να πει δε κανείς για όσους (λέγε με Πολλάκη – Γιαννακάκη) θεωρούν ότι τον ναζισμό τον νίκησαν μόνον τα σοβιετικά στρατεύματα; Τίποτα, εκτός από το να τούς προτρέψει να διαβάσουν Ίαν Κέρσοου ή Ρίτσαρντ Έβανς.
Είναι καλύτερα τα πράγματα όμως με τους εκπροσώπους του ελληνικού αστισμού (ΝΔ – ΠαΣοΚ); Αυτοί ποτέ δεν καταδέχθηκαν να υπερψηφίσουν ψηφίσματα καταδίκης των εγκλημάτων του κομμουνισμού στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στο Ευρωκοινοβούλιο, με πρόσχημα την μη ταύτιση κομμουνισμού και φασισμού. Ενώ πουθενά δεν γινόταν λόγος για ταύτιση των συστημάτων, αλλά μόνο για κοινή καταδίκη των εγκλημάτων τους. Εξάλλου και η ΝΔ, ακόμη και τώρα, με αφορμή την υπόθεση Κοντονή, καταδίκασε μόνο τον σταλινισμό.
Κατά τα άλλα, όλα καλά με το πριν και μετά τον Στάλιν κομμουνιστικό σύστημα, «σύντροφοι» της ΝΔ; Δεν είναι τυχαίο ότι το ΚΚΕ, το μόνο κόμμα στην Ευρώπη που καθαρά μάς λέει ότι είναι υπέρ του σταλινισμού, αντιμετωπίζεται από το υπόλοιπο κομματικό σύστημα ως ένα «συνεπές» κόμμα και όχι ως ένα κόμμα που σήμερα περισσότερο από χθες ονειρεύεται μέρες δικτατορίας «του προλεταριάτου».
Η αιτία του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού δεν ήταν η μία ή η άλλη «ατυχία» της Ιστορίας, όπως ο αποκλεισμός της επαναστατικής Ρωσίας, ο εμφύλιος, ο Στάλιν, η μπρεζνιεφική γραφειοκρατία, τα λάθη και η δήθεν αποξένωση του κόμματος από τα μέλη και τους πολίτες και άλλα τέτοια άσχετα με την ουσία του προβλήματος. Αιτία ήταν ο ανελεύθερος χαρακτήρας του συστήματος, λόγω των μονιστικών αρχών του. Τα «λάθη» ήσαν απότοκο του συστήματος και όχι το αντίθετο.
Η ανατροπή του Ντούμπτσεκ απέδειξε ότι ο σοβιετικός κομμουνισμός ήταν ένα μη επιδεχόμενο εσωτερικών μεταρρυθμίσεων σύστημα. Και μη μεταρρυθμίσιμο είναι κάθε μη πλουραλιστικό σύστημα. Εκείνο που θεωρεί ότι με μία μόνον αρχή μπορεί να εξηγήσει ολόκληρο τον κόσμο.
Την μονιστική αρχή του «Διαλεκτικού και Ιστορικού Υλισμού» που εκτεινόταν στην πολιτική εξουσία (κατακτούμε την κυβέρνηση αλλά και όλες τις άλλες εξουσίες), στην επιστήμη (όχι στην κοινωνιολογία, ναι μόνο στον ιστορικό υλισμό), στην λογοτεχνία (σοσιαλιστικός ρεαλισμός), στην παιδεία, στον αθλητισμό, στον έρωτα, στις ανθρώπινες σχέσεις, παντού.
Μονισμός για τα πάντα και τους πάντες. Δεν ήταν τυχαίο που ο κάθε πολίτης, ακόμη και αν δεν ήταν κομματικό μέλος, όφειλε οπωσδήποτε να ανήκει σε μία κοινωνική οργάνωση, ελεγχόμενη βεβαίως από το κόμμα. Το ίδιο απαιτούσαν ο ναζισμός και ο φασισμός –και, όσοι κάνουν ότι δεν το βλέπουν, στρεψοδικούν.
Ένας α-νόητος μονισμός, υποστηριζόμενος από φανατικούς και καιροσκόπους, τόσο όμως οδυνηρός για την «ζωή των άλλων».
Αν υπάρχει μία μόνον απάντηση, η ιστορικο-υλιστική, στα βασικά ερωτήματα, τότε είναι ευνόητο πως από εκεί και πέρα ο δρόμος ανοίγει για το μοναδικό κόμμα- παντογνώστη, για το ολοκληρωτικό κράτος που υλοποιεί ό,τι θέλει το κόμμα και, τέλος, πάνω από όλα, για τον μοναδικό ηγέτη, απόλυτο εκφραστή της ενότητας κόμματος-κράτους.
Οι απλουστεύσεις όμως του τύπου «κινδυνεύουμε από σταλινικούς» υπερεκτιμούν τους «γιαλαντζί σταλινικούς», όπως τον κ. Κοντονή και τον κ. Κυρίτση.
Σήμερα κινδυνεύουμε από ανίκανους, αδαείς, αλαζόνες, αγενείς, ανίδεους εραστές της εξουσίας, οι οποίοι μιλούν στο όνομα της ισότητας και της δικαιοσύνης και ατομικά ενεργούν πιο αγοραία από τον πιο φανατικό «νεοφιλελεύθερο», οδηγώντας σε απαξίωση όλες τις προτάσεις που επιδιώκουν μία «δίκαιη κοινωνία». Όταν βεβαίως υποστηρίζω ότι κινδυνεύουμε από ανίκανους και όχι σταλινικούς, αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι κινδυνεύουμε λιγότερο. Απλώς κινδυνεύουμε για διαφορετικούς λόγους.
Ο κίνδυνος για τις δημοκρατικές κοινωνίες είναι ιδιαίτερα μεγάλος, όταν οι αρχές της ατομικής χειραφέτησης, ισότητας, ελευθερίας, αναδιανομής σε συνθήκες πλουραλισμού, δημοκρατίας και ελεγχόμενων αγορών, ταυτίζονται με τον κομμουνιστικό μονισμό. Ο αγώνας υπέρ αυτών των αρχών είναι η μεγαλύτερη τιμή για την Άνοιξη της Πράγας.
Ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, λόγω των πολιτικών του ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ, ταυτίζει πλέον την επίκληση αυτών των αρχών με τον ολοκληρωτισμό. Η Νίκη Κεραμέως και ο αντιπρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Κ. Χατζηδάκης καθυβρίστηκαν όταν τόλμησαν να πουν το αυτονόητο. Ότι στην χώρα μας αγώνες για την δημοκρατία έχει δώσει η όλη Αριστερά –άσχετα από τους απώτερους στόχους της κομμουνιστογενούς σε διάκριση από αυτούς της δημοκρατικής Αριστεράς.
Αν όμως αντιπαρατεθούμε στον συριζέικο «γιαλαντζί σταλινισμό» με τον πραγματικό φανατισμό «των άλλων», τότε κινδυνεύουμε να εξοβελίσουμε από το πολιτικό μας σύστημα την ιδέα μίας πιο δίκαιης και λιγότερο άνισης κοινωνίας. Αυτό θα ήταν καταστροφικό για όλους.
* Δρ. Κοινωνιολογίας, τακτικός συνεργάτης του «Βήματος των Ιδεών».