Οι αλαλάζοντες σε Ελλάδα και Ευρώπη υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ και της ανόδου του στην προεδρία των ΗΠΑ, θα πρέπει να συνεκτιμήσουν πού μπορούν να οδηγήσουν ο ναρκισσισμός, ο λαϊκισμός και η πενιχρή αντίληψη της πραγματικότητας.
Του Τζέφρυ Σακς*
Οι τελευταίες εξελίξεις μιλούν από μόνες τους. Οι ΗΠΑ βιώνουν μία πολιτική κατάρρευση, αδυναμία να διαχειριστούν μία εσωτερική οικονομική ατζέντα ή μία συνεκτική εξωτερική πολιτική. Ο Λευκός Οίκος είναι σε αναταραχή. Το Κογκρέσο έχει παραλύσει. Και ο κόσμος παρακολουθεί με κατάπληξη και τρόμο.
Εάν θέλουμε να αντέξουμε και να ξεπεράσουμε αυτή την κατάρρευση, θα πρέπει να κατανοήσουμε από πού πηγάζει. Υπάρχουν δύο κέντρα εξουσίας στην Ουάσινγκτον: ο Λευκός Οίκος και το Καπιτώλιο. Και τα δύο είναι σε αταξία, για διαφορετικούς λόγους.
Η δυσλειτουργία του Λευκού Οίκου είναι σε μεγάλο βαθμό ζήτημα της προσωπικότητας του Ντόναλντ Τραμπ. Για πολλούς ειδικούς, η συμπεριφορά του Τραμπ –μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, παθολογικά ψέμματα, απουσία μετάνοιας ή τύψεων, εκφραστική ρηχότητα, παρασιτικός τρόπος ζωής, παρορμητισμός, αδυναμία να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του και βραχύβιες συζυγικές σχέσεις– είναι συμπτώματα ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας.
Οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι οδυνηρές. Οι παθολογικοί νάρκισσοι τείνουν να απολαμβάνουν τις βίαιες διαμάχες και τους πολέμους (σκεφτείτε τον Λίντον Τζόνσον και την εθνοκάθαρση των ιθαγενών Αμερικανών).
Το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι ο Τραμπ δεν διαθέτει τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά που απαιτούνται για μία εποικοδομητικοί διακυβέρνηση: ειλικρίνεια, αξιοπρέπεια, ενσυναίσθηση, σχετική εμπειρία και την ικανότητα σχεδιασμού. Σύμφωνα δε με ορισμένους παρατηρητές, ο Τραμπ παρουσιάζει επίσης σημάδια μειωμένης νοητικής ικανότητας.
Στην Ουάσινγκτον ελπίζουν ότι οι «ενήλικες στο δωμάτιο» θα κρατήσουν υπό έλεγχο τις επικίνδυνες τάσεις του Τραμπ.
Αλλά οι «ενήλικες» στην διακυβέρνηση Τραμπ είναι ολοένα και περισσότερο πρόσωπα του στρατού, συμπεριλαμβανομένων τριών στρατηγών (ο Τζον Κέλι, νέος προσωπάρχης του Λευκού Οίκου, ο Ε.Αρ. Μακμάστερ, σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας και ο Τζέϊμπς Μάτις, υπουργός Εθνικής Άμυνας).
Οι συνετοί, μη στρατιωτικοί ηγέτες είναι το κλειδί για την ειρήνη, δεδομένου ότι η τεράστια πολεμική μηχανή της Αμερικής συνεχώς επιταχύνει. Ας θυμηθούμε τους στρατιωτικούς συμβούλους του Τζον Κέννεντι που τάσσονταν υπέρ του πολέμου κατά την Κρίση των Πυραύλων της Κούβας, ή ας σκεφτούμε την εχθρική στάση του Ματίς κατά του Ιράν.
Υπάρχουν δύο ακόμη νομικά παραθυράκια: Η 25η Τροπολογία, η οποία προβλέπει την διαδικασία για την αποπομπή ενός προέδρου ο οποίος δεν δύναται να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της θέσης του και η πρόταση μομφής για «υψηλά εγκλήματα και παραπτώματα».
Και τα δύο μέτρα είναι ακραία στην συνταγματική τάξη των ΗΠΑ, ενώ και τα δύο θα απαιτούσαν την συμφωνία των Ρεπουμπλικανών. Παρόλα αυτά, το ένα ή το άλλο μπορεί να αποδειχθούν επιτακτική ανάγκη σε περίπτωση που η ψυχολογική αστάθεια ή η πολιτική αδυναμία του Τραμπ τον οδηγήσουν σε πόλεμο.
Η πολιτική κατάρρευση στο Κογκρέσο είναι λιγότερο δραματική, αλλά σοβαρή. Εκεί η αιτία δεν είναι κάποια διαταραχή της προσωπικότητας, αλλά το χρήμα. Το νομοθετικό σώμα έχει βαθύτατα διαφθαρεί από τις επιχειρηματικές ομάδες πίεσης (λόμπι) και την χρηματοδότηση των προεκλογικών εκστρατειών.
Δύο αδέλφια, οι βιομήχανοι Ντέηβιντ και Τσαρλς Κοχ, με συνολική περιουσία 100 δισεκατομμυρίων δολλαρίων, στην ουσία ελέγχουν τις ψήφους και τις φωνές του Πολ Ράνια στην Βουλή των Αντιπροσώπων και του Μιτς Μακόνελ, επικεφαλής της πλειοψηφίας στην Βουλή.
Το αποτέλεσμα είναι πολιτικά παράλογο. Οι Ράϊαν και Μακόνελ προωθούν νομοθεσία που υποστηρίζεται από τους αδελφούς Κοχ αντί από τους Αμερικανούς πολίτες.
Η επιδιωκόμενη κατάργηση του νόμου για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (Obamacare) δεν έχει τίποτα να κάνει με τις απόψεις ή τα συμφέροντα των ψηφοφόρων. Ήταν απλώς αυτό που ήθελαν οι αδελφοί Κοχ (και άλλοι μεγάλοι χορηγοί των Ρεπουμπλικανών).
Γι’ αυτό και το νομοσχέδιο που θα έπαιρνε την θέση του κρατήθηκε μυστικό μέχρι και την τελευταία στιγμή και δεν υποβλήθηκε ποτέ για ανάλυση και κριτική σε ειδικούς, ούτε συζητήθηκε από επιτροπή του Κογκρέσου.
Το νομοσχέδιο θα μπορούσε μόνον να περάσει εάν έμενε κρυφό και περνούσε από ψηφοφορία νύχτα. Στο τέλος, τρεις Ρεπουμπλικανοί γερουσιαστές άλλαξαν στρατόπεδο, συντασσόμενοι με τους Αμερικανούς πολίτες αντί με τον Κοχ.
Μεταξύ του ναρκισσισμού του Τραμπ και των χρημάτων των αδελφών Κοχ, η αμερικανική κυβέρνηση έχει καταστεί ριψοκίνδυνη. Η Ουάσινγκτον εξακολουθεί να είναι γεμάτη από έξυπνους, ταλαντούχους ανθρώπους και των δύο κομμάτων, αλλά οι πολιτικοί θεσμοί και οι επίσημες διαδικασίες της Αμερικής έχουν αποδυναμωθεί.
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αιμορραγεί στο μέτωπο της επιστημονικής εμπειρογνωμοσύνης, καθώς οι ερευνητές φεύγουν ή διώκονται και οι προϋπολογισμοί των υπηρεσιών υπόκεινται σε βαθειές περικοπές. Διπλωμάτες εγκαταλείπουν το υπουργείο Εξωτερικών. Τα λόμπι, εν τω μεταξύ, τοποθετούν φίλους σε ολόκληρη την κυβέρνηση.
Μέσα από την φασαρία τα τύμπανα του πολέμου ακούγονται –κυρίως κατά του Ιράν και της Βόρειας Κορέας. Πρόκειται για επίδειξη ισχύος ή πραγματική απειλή; Κανείς δεν ξέρει. Η εξωτερική και αμυντική πολιτική του Τραμπ ανακοινώνονται πλέον με αναρτήσεις των πρώτων πρωινών ωρών στο Twitter, χωρίς προηγούμενη ενημέρωση του προσωπικού ή των υψηλόβαθμων αξιωματούχων του Λευκού Οίκου. Η κατάσταση είναι επικίνδυνη και χειροτερεύει.
Προτείνω τρία άμεσα βήματα και ένα τέταρτο μακροπρόθεσμο.
Το πρώτο βήμα είναι να απομακρυνθεί ο Τραμπ από το Twitter. Οι ΗΠΑ και ο κόσμος έχουν ανάγκη από δημόσια πολιτική που θα είναι το προϊόν διαβούλευσης και σκέψης, και όχι της επιδεινούμενης παθολογίας ενός ανθρώπου. Οι Αμερικανοί σε μεγάλο ποσοστό πιστεύουν ότι τα τουΐτς του Τραμπ πλήττουν την εθνική ασφάλεια και την προεδρία.
Το δεύτερο βήμα είναι οι εκπρόσωποι του Κογκρέσου να συμφωνήσουν, σε διακομματική βάση, να τιθασεύσουν τις επιθετικές τάσεις του Τραμπ.
Το άρθρο 1, παράγραφος 8 του Συντάγματος των ΗΠΑ ορίζει ότι την εξουσία για κήρυξη πολέμου την έχει το Κογκρέσο. Και το Κογκρέσο θα πρέπει να επιβεβαιώσει την εξουσία αυτή τώρα, πριν να είναι πολύ αργά.
Το τρίτο βήμα είναι οι μεγάλες δυνάμεις του κόσμου και ειδικά οι σύμμαχοι της Αμερικής στο ΝΑΤΟ, η Κίνα και η Ρωσία, να ξεκαθαρίσουν ότι μία μονομερής επίθεση στο Ιράν ή στην Βόρειο Κορέα θα ισοδυναμούσε με σοβαρή και παράνομη παραβίαση της ειρήνης και ότι τα ζητήματα πολέμου και ειρήνης συμφωνούνται στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Εάν οι ΗΠΑ στο πρόσφατο παρελθόν είχαν λάβει υπ’ όψιν την συλλογική λογική του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, θα είχαν αποφύγει πολλές καταστροφές διαρκείας, συμπεριλαμβανομένου του χάους στο Ιράκ, στην Λιβύη και στην Συρία, και θα είχαν σώσει τρισεκατομμύρια δολλάρια και εκατοντάδες χιλιάδες ζωές.
Το τέταρτο, μακροπρόθεσμο, βήμα είναι η συνταγματική μεταρρύθμιση, η οποία θα απομακρύνει τις ΗΠΑ από το ασταθές προεδρικό σύστημα σε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα, ή τουλάχιστον σε ένα μικτό προεδρικό-κοινοβουλευτικό σύστημα, όπως αυτό στην Γαλλία. Οι εξουσίες του προέδρου, και επομένως ο κίνδυνος μίας ανεξέλεγκτης προεδρίας, είναι υπερβολικά μεγάλες.
Πολλά περισσότερα θα πρέπει να γίνουν για να αποκατασταθεί η δημοκρατική νομιμοποίηση στις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της υιοθέτησης πιο αυστηρών περιορισμών στην χρηματοδότηση των προεκλογικών εκστρατειών και τα λόμπι. Πάνω απ’ όλα, όμως, θα πρέπει να επιβιώσουμε από την επικίνδυνη προεδρία Τραμπ διατηρώντας την ειρήνη.
*Καθηγητής Βιώσιμης Ανάπτυξης στο πανεπιστήμιο Κολούμπια και Διευθυντής του Κέντρου Βιώσιμης Ανάπτυξης του Κολούμπια και του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ.