Το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελεί τον κλάδο της οικονομίας με την μεγαλύτερη άνθιση εντός του 21ου αιώνα. Με τη ραγδαία εξάπλωση του διαδικτύου οι συναλλαγές έχουν εισέλθει σε ένα νέο στάδιο, όπου η πρόσφορα προϊόντων και υπηρεσιών υπερβαίνει πλέον τους περιορισμούς των φυσικών συνόρων.
Της Δωριλένιας Λιαγουροπούλου
Ο αριθμός των επιχειρήσεων που στρέφονται στο ηλεκτρονικό εμπόριο αυξάνεται κατακόρυφα, εξαιτίας της εύκολης πρόσβασης και του χαμηλού κόστους. Οι διαφορές , που προκύπτουν μέσα στα πλαίσια αυτά , επιλύονται συνήθως με βάση τις διατάξεις του εφαρμοστέου κάθε φορά δικαίου , το οποίο εξευρίσκεται με τη βοήθεια των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου του κράτους του δικάζοντος δικαστή.
Η ηλεκτρονική επιχειρηματικότητα αποτελεί ενδεχομένως το πιο χαρακτηριστικό δείγμα της νέας οικονομίας.
Με τον όρο «νέα οικονομία», νοούνται οι μεταρρυθμίσεις των οικονομικών δραστηριοτήτων που εμπεριέχονται στην οικονομία από τη χρήση και διαχείριση των τεχνολογιών της πληροφορικής. Λόγο της συρρίκνωσης του κόστους , η εντατικοποίηση του ανταγωνισμού , η γρήγορη , άμεση και απλή δυνατότητα συλλογής πληροφοριών αλλά και ολόκληρης της συναλλαγής αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα για τους καταναλωτές.
Στις 22.3.2017 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ (969/Β/22-3-2017) κατόπιν υπουργικής απόφασης του Υπουργού Οικονομίας και Ανάπτυξης, ο Κώδικας Καταναλωτικής Δεοντολογίας για το Ηλεκτρονικό Εμπόριο.
Ο Κώδικας αυτός διέπεται από τις αρχές της προστασίας του καταναλωτή, της διαφάνειας, της αμεροληψίας, της
τεχνολογικής ουδετερότητας, της επαγγελματικής δεοντολογίας, της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και της προστασίας των ευάλωτων ομάδων πληθυσμού.
Υπογραμμίζεται ότι ο καταναλωτής έχει αναφαίρετο δικαίωμα αναιτιολόγητης και αζήμιας υπαναχώρησης από την αγορά του. Συγκεκριμένα όπως αναφέρει ο κώδικας: «πριν ο καταναλωτής δεσμευθεί συμβατικώς, ο προμηθευτής πρέπει να τον ενημερώσει, με σαφή, ευκρινή και κατανοητό τρόπο, στη γλώσσα του, για το δικαίωμά του για άσκηση αναιτιολόγητης και αζήμιας υπαναχώρησης εντός της νομίμως προβλεπόμενης προθεσμίας των δεκατεσσάρων (14) ημερών, που αρχίζει από το χρονικό σημείο που καθορίζει κάθε φορά ο νόμος, καθώς και για τους όρους, τις προϋποθέσεις, τις εξαιρέσεις και τη διαδικασία άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης, αλλά και για τις συνέπειες από την άσκηση, λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαιτερότητα κάθε προϊόντος/υπηρεσίας και παρέχοντάς του και υπόδειγμα εντύπου υπαναχώρησης».
Με βάση των Κώδικα , οι επιχειρήσεις λαμβάνουν μέριμνα για την ασφάλεια των συναλλαγών που πραγματοποιούνται με τη χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) , και σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην κείμενη νομοθεσία, καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, να χρησιμοποιούν οι ίδιες ή οι συνεργάτες τους κατάλληλα εργαλεία και μέτρα αναλόγως με την κατηγορία και το είδος της επιχειρηματικής τους δραστηριότητα και το είδος των δεδομένων που συλλέγουν και επεξεργάζονται (προσωπικά ή μη) κάθε κατάλληλο εργαλείο και εφαρμόζουν κάθε κατάλληλο μέτρο, ώστε να παρέχουν την νομίμως προβλεπόμενη ασφάλεια ηλεκτρονικών συναλλαγών (ανάλογη προς τα διάφορα στάδια ολοκλήρωσης αυτών) και δεδομένων (προσωπικών ή μη) που συλλέγουν και επεξεργάζονται, καθώς και να ενημερώνουν τους συναλλασσόμενους για τις βασικές παραμέτρους της χρησιμοποιούμενης ασφάλειας και τήρησης απορρήτου με ειδική μνεία στους όρους χρήσης της ιστοσελίδας. Επιπλέον οι διαδικτυακές επιχειρήσεις πρέπει να χρησιμοποιούν τα κατάλληλα τεχνικά και οργανωτικά μέτρα για τη διασφάλιση
του απορρήτου των δεδομένων που συλλέγουν και επεξεργάζονται στο μέτρο του νομίμως προβλεπόμενου και αναλόγως με την φύση των προϊόντων και των υπηρεσιών που παρέχουν.
Ηλεκτρονικό εμπόριο και δίκαιο ανταγωνισμού
Η άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας τόσο στο φυσικό όσο και στο εικονικό κόσμο της νέας ψηφιακής οικονομίας υπόκειται σε περιορισμούς που αφορούν κυρίως στην απαγόρευση αντί-ανταγωνιστικών πράξεων και μονοπωλιακών πρακτικών αλλά και στον προληπτικό έλεγχο των διενεργούμενων συγκεντρώσεων επιχειρήσεων (συγχωνεύσεων). Η πρώτη περίπτωση συμπεριλαμβάνει κάθε συμφωνία , απόφαση ένωσης ή εναρμονισμένη πρακτική μεταξύ επιχειρήσεων που έχει ως αντικείμενο ή αποτέλεσμα την παρακώλυση , περιορισμού ή τη νόθευση του ανταγωνισμού. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπονται συμφωνίες αποκλειστικότητας για τη μεταπώληση εμπορευμάτων και δημιουργίας συστημάτων επιλεκτικής διανομής , εξειδίκευσης , έρευνας και ανάπτυξης , παραχώρησης εκμετάλλευσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας , μεταφορά τεχνολογίας και δικαιόχρησης (franchising). Η εφαρμογή στον διαδικτυακό χώρο παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες.
Η θεμελιώδης παροχή τοπικής αποκλειστικότητας καθίσταται ανεφάρμοστη στην πράξη , καθώς η πρόσβαση στην ιστοσελίδα της κάθε επιχείρησης που συμμετέχει σε μια παρόμοια συμφωνία είναι δυνατή από κάθε γωνιά του πλανήτη. Εν προκειμένω φαίνεται ορθότερη η επιβολή σε κάθε τοπικό διανομέα υποχρέωσης περιορισμού της πώλησης των αγαθών του μέσω του διαδικτύου σε πρόσωπα που διαμένουν εντός της περιοχής της αρμοδιότητας του (ενεργητική πώληση), πράγμα
πάντως το οποίο δύσκολα μπορεί τεχνικά να εφαρμοστεί ιδίως στην περίπτωση της πώλησης άυλων αγαθών σε πραγματικό χρόνο (online).
Συμπληρωματικά στην περίπτωση των δικτύων επιλεκτικής διανομής και δικαιόχρησης στις οποίες προβλέπεται η τήρηση ελάχιστων όρων ποιότητας από τις επιχειρήσεις που εντάσσονται σ’αυτά , επιτρέπεται η επιβολή μέσω της σχετικής σύμβασης προτύπων κατασκευής και παρουσίασης των ιστοσελίδων τους, όπως ακριβώς ισχύει και για την όψη των καταστημάτων ή την παρουσίαση των διαφημίσεών τους.
Cookies
Τα cookies – ένα λογισμικό το οποίο αποτελεί ένα αυτοεγκαθιστώμενο αρχείο που δημιουργείται από έναν διακομιστή διαδικτύου -είναι κατ’ ουσία κρυπτογραφημένες αριθμοσειρές δεδομένων που μπορούν να περιλαμβάνουν όλες τις πληροφορίες που αφορούν την επίσκεψη κάποιου χρήστη σε μια ιστοσελίδα.
Επιτρέπουν στον εκάστοτε διακομιστή του φορέα παροχής υπηρεσιών να γνωρίζει τις καταναλωτικές προτιμήσεις του πελάτη του , ενώ στην συνέχεια, η ακριβής αποτύπωση των συνηθειών των χρηστών μπορεί με την κατάλληλη επεξεργασία να συνθέσει ένα κερδοφόρο προφίλ για την διαδικτυακή επιχείρηση, δηλαδή το «βιοπορτραίτο» του κάθε χρήστη που αποκαλύπτει τις ιδιαίτερες προτιμήσεις του ως καταναλωτή ούτως ώστε να εμφανίζει σε επόμενες συνδέσεις προσφορότερα, αποτελεσματικότερα και πιο στοχευμένα διαφημιστικά μηνύματα απόλυτα προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες προτιμήσεις του εκάστοτε χρήστη-καταναλωτή.
Με βάση τον νεοψηφισθέντα Κώδικα , η συλλογή, επεξεργασία, τήρηση και χρήση των λοιπών προσωπικών δεδομένων γίνεται μόνον όταν αυτό επιτρέπεται από το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο και πάντα σύμφωνα με τους προβλεπόμενους από αυτό όρους.
Πιο συγκεκριμένα η χρήση «πάσης φύσεως cookies», η εγκατάσταση τους θα πρέπει να πραγματοποιείται μετά από κατάλληλη ενημέρωσή του καταναλωτή και επί τη βάσει της συγκατάθεσης του, σύμφωνα με τον νόμο και τις σχετικές οδηγίες της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.
Η πληρωμή με ηλεκτρονικά μέσα
Ο όρος ηλεκτρονική πληρωμή περιλαμβάνει την ηλεκτρονική καταβολή μέσω ηλεκτρονικής μεταφοράς κεφαλαίων (Electronic Fund Transfer – EFT) , τη χρήση πιστωτικής κάρτας για τη μεταβίβαση εντολών προς το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα και την έκδοση ηλεκτρονικού χρήματος.
Η χρήση πιστωτικής κάρτας αποτελεί τον πιο διαδεδομένο τρόπο ηλεκτρονικής πληρωμής. Όπως είναι φυσικό αυτό αποτελεί και πηγή αρκετών ζητημάτων που αφορούν κατά κύριο λόγο την πιθανότητα υποκλοπής των στοιχείων της κάρτας (όνομα κατόχου , αριθμός κάρτας και ημερομηνία λήξης).
Το συγκεκριμένο ζήτημα της υποκλοπής αντιμετωπίζεται με τη χρήση συστημάτων κρυπτογράφησης και ασφαλών πρωτόκολλων επικοινωνίας καθώς επίσης και με την πρόβλεψη ειδικού νομικού καθεστώτος.
Ειδικότερα σύμφωνα με τις ρυθμίσεις της υπουργικής απόφασης Ζ1-178 της 13.2/9.3.2001 που αφορά τις συναλλαγές που διεκπεραιώνονται μέσω καρτών προβλέπει την απαλλαγή του κατόχου πιστωτικής κάρτας από κάθε ευθύνη για συναλλαγές που έγιναν παρά τη θέλησή του μέσω του διαδικτύου , εφόσον γνωστοποιηθεί στον έκδοτη της ότι τα στοιχεία της αποτέλεσαν αντικείμενο απώλειας ή υποκλοπής.
Γενικοί Όροι Συναλλαγών
Χαρακτηριστικό των συμβάσεων που καταρτίζονται στο διαδίκτυο είναι ότι καταρτίζονται ως επί των πλείστον είτε βάσει προσυντεταγμένων ηλεκτρονικών εγγράφων , ως συμβάσεις παραχωρήσεως , είτε με προδιατυπωμένους Γενικούς Όρους Συναλλαγών , στοιχείο το οποίο υποδηλώνει την ανισορροπία ισχύος μεταξύ των συμβαλλομένων.
Οι ΓΟΣ περιέχονται στον server, όπου στεγάζεται η διαδικτυακή επιχείρηση, ενώ ο μελλοντικός αντισυμβαλλόμενος-χρήστης του διαδικτύου δεν έχει παρά την επιλογή συμφωνίας ή άρνησης της σύμβασης.
Με βάση το άρθρο 2 του νόμου 2251/1994 για την προστασία του καταναλωτή τα εννοιολογικά χαρακτηριστικά των ΓΟΣ είναι: οι συμβατικοί όροι να έχουν διατυπωθεί εκ των πρότερων, να αποτελούν ομοιόμορφο περιεχόμενο απροσδιορίστου αριθμού μελλοντικών συμβάσεων και να επιβάλλονται από τον έναν συμβαλλόμενο στον άλλον κατά τη διαδικασία κατάρτισης της συμβάσεως.
Οι ΓΟΣ στις διαδικτυακές συναλλαγές περιλαμβάνονται συνήθως είτε στην ιστοσελίδα του προμηθευτή είτε στα e-mail που αυτός αποστέλλει στους χρήστες-πελάτες προκειμένου να έχει ο χρήστης τη δυνατότητα πραγματικής γνώσης του περιεχομένου τους.
Οι ηλεκτρονικές συναλλαγές και το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής μας δραστηριότητας. Η ανάγκη προστασίας του καταναλωτή στο χώρο του Internet είναι κατεξοχήν φανερή στον τομέα του ηλεκτρονικού εμπορίου και ιδίως όσον αφορά τη σύναψη συμβάσεων μεταξύ των χρηστών-καταναλωτών και των προμηθευτών αγαθών και υπηρεσιών.
Ο τομέας αυτός παρουσιάζει ταχύτατη ανάπτυξη και αυτό αποδεικνύεται ακόμη πιο έκδηλα από τους νέους τρόπους που αναζητούν οι τράπεζες προκειμένου να καταστήσουν τις διαδικτυακές συναλλαγές ακόμη πιο γρήγορες και πιο ασφαλείς.