‘’Οι απαντήσεις σε πολλά από τα πιεστικά κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας βρίσκονται τελικά έξω από την τεχνική σφαίρα των οικονομικών ή οποιασδήποτε άλλης μεμονωμένης επιστήμης αλλά μέσα στις βασικές αρχές μίας φιλοσοφίας της ελευθερίας’’,είχε πει κατά τον προηγούμενο αιώνα ο F.A.Hayek.
Ακολουθώντας αυτή την αντίληψη ορισμένοι Έλληνες επιστήμονες και διανοητές διατύπωσαν, στις αρχές της δεκαετίας του 90, ένα Σύμφωνο Ελευθερίας, το οποίο περιλαμβάνει φιλελεύθερες αρχές και διακηρύξεις. Μερικές εξ αυτών παρατίθενται κατωτέρω.
Του Κώστα Χριστίδη*
Επιδιώκουμε έναν κόσμο ελευθερίας, έναν κόσμο στον οποίο το κάθε άτομο εξουσιάζει τη ζωή του και δεν θυσιάζεται ούτε χρησιμοποιείται ως πιόνι για την επίτευξη σκοπών τρίτων.
Πιστεύουμε ότι ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι η αναγκαία προϋπόθεση για έναν ελεύθερο και ευτυχισμένο κόσμο, ότι η βία και η εξαπάτηση πρέπει να εκδιωχθούν όσο το δυνατόν περισσότερο από τις ανθρώπινες σχέσεις και ότι μόνο μέσω της ελευθερίας μπορούν να πραγματοποιηθούν η ειρήνη και η ευημερία.
Κατά συνέπεια υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα κάθε ατόμου να επιδίδεται σε οποιαδήποτε ειρηνική και έντιμη δραστηριότητα επιθυμεί (εφ’ όσον, βεβαίως, με τη δραστηριότητά του αυτή δεν θίγει το αντίστοιχο δικαίωμα οποιουδήποτε άλλου) και θεωρούμε ευπρόσδεκτη τη διαφοροποίηση και την ποικιλία που επιφέρει η ελευθερία. Στον κόσμο που οραματιζόμαστε, το κάθε άτομο είναι ελεύθερο - με τον ήδη αναφερθέντα περιορισμό - να επιδιώκει την πραγματοποίηση των στόχων του χωρίς παρέμβαση από το κράτος ή οποιαδήποτε αυταρχική εξουσία.
Ειδικότερα, κάθε άτομο έχει αναφαίρετο δικαίωμα στη ΖΩΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ (των νομίμως κεκτημένων). Τα δικαιώματα αυτά προσδιορίζουν τον ιδιωτικό χώρο του κάθε ατόμου. Δεν επιτρέπεται κατ’ αρχήν παρέμβαση στον ιδιωτικό χώρο του (ενήλικου) ατόμου – ακόμη και αν στόχος της παρέμβασης είναι ‘’το καλό του’’. Η αντι – πατερναλιστική αυτή αρχή μας κατευθύνει σε κάθε τομέα ανθρώπινης δραστηριότητας και προσδιορίζει την πιο σημαντική διαφορά μας από την συντηρητική δεξιά.
Τα δικαιώματα αυτά ΔΕΝ εμπεριέχουν κάποια θετική υποχρέωση πλην αυτής του σεβασμού τους. Π.χ. το δικαίωμα στη ζωή σημαίνει ότι ‘’απαγορεύεται να αφαιρέσεις τη ζωή κάποιου’’ και ΟΧΙ ότι ‘’είσαι υποχρεωμένος να του εξασφαλίσεις τα προς το ζην’’, όπως ακριβώς π.χ. ‘’το δικαίωμα στον έρωτα’’ δεν μπορεί να σημαίνει ότι ένα άλλο άτομο είναι υποχρεωμένο να συνάψει ερωτικές σχέσεις μαζί σου! Τα δικαιώματα δεν είναι ούτε συλλογικά ούτε αθροιστικά – εκατό χιλιάδες άτομα δεν έχουν περισσότερα δικαιώματα από ένα.
Η μόνη αποδεκτή μορφή κοινωνικής οργάνωσης είναι αυτή που θεμελιώνεται στις ΕΚΟΥΣΙΑ ΣΥΝΑΠΤΟΜΕΝΕΣ σχέσεις μεταξύ των ατόμων.
Το μοναδικό οικονομικό σύστημα που απορρέει από (και συγχρόνως προάγει) τα ατομικά δικαιώματα ενώ ταυτόχρονα μεγιστοποιεί την ανθρώπινη ευημερία είναι αυτό της ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, που βασίζεται στην αναγνώριση της ατομικής ιδιοκτησίας και στη λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς. Η αγορά θεμελιώνεται στην αρχή: ‘’μου δίνεις κάτι που έχεις και θέλω και σου δίνω κάτι που έχω και θέλεις ‘’.
Η εκούσια ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών και η ανάπτυξη άμιλλας σε όλους τους τομείς είναι η μόνη μορφή κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης που επιτρέπει την ειρηνική συνύπαρξη και το συντονισμό των αποφάσεων εκατομμυρίων ατόμων, αγνώστων μεταξύ τους, με διαφορετικούς και συχνά αντίθετους σκοπούς, διασφαλίζει τα συμφέροντα των μειοψηφιών και ενισχύει την πολιτική και την ατομική ελευθερία.
Το κράτος έχει δύο αρμοδιότητες: την ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗ και την ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ. Η προστατευτική αρμοδιότητα αναφέρεται στην εκ μέρους του διατήρηση ενός σταθερού πλαισίου ασφάλειας και τάξης για τους πολίτες του και συνεπάγεται την υποχρεωτική εφαρμογή κανόνων εναντίον της κλοπής, της απάτης, υπέρ της τήρησης των συμβάσεων κλπ.
Η παραγωγική αρμοδιότητα εκφράζεται με τη ρήση του Lincoln ότι ‘’οι νόμιμοι σκοποί του κράτους είναι να πράττει εκείνα τα έργα που τα άτομα δεν μπορούν να πράξουν καθόλου ή δεν μπορούν να πράξουν αρκετά καλά ενεργώντας μεμονωμένα’’.
Στο πλαίσιο αυτό υπάγεται και η εκδήλωση αλληλεγγύης προς όσες κατηγορίες πληθυσμού την έχουν ανάγκη. Η αλληλεγγύη αυτή πρέπει να αποβλέπει στην εξασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου αγαθών και υπηρεσιών (‘’δικτύου ασφαλείας’’) για κάθε μέλος της κοινωνίας, που πάντως να παρέχονται ΟΧΙ ΣΕ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΒΑΣΗ από το κράτος. Εν αμφιβολία, το τεκμήριο αρμοδιότητας λειτουργεί εναντίον της κρατικής παρέμβασης.
Η μόνη αποδεκτή έννοια ισότητας είναι η ΙΣΟΤΗΤΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ. Καμία διάκριση δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος οποιουδήποτε λόγω φυλής, φύλου, θρησκευτικών πεποιθήσεων, οικονομικής καταστάσεως ή άλλης ιδιαιτερότητας. Οι αποφάσεις της πλειοψηφίας δεν δημιουργούν κατ’ ανάγκην δίκαιο.
Τα κριτήρια για τον δίκαιο χαρακτήρα μίας πράξης διαμορφώνονται από μακροχρόνιες και αναλλοίωτες αντιλήψεις και από την εφαρμογή βέβαιων και σταθερών κανόνων που ισχύουν έναντι ΠΑΝΤΩΝ. Στο επίπεδο της πολιτικής πρακτικής αυτό σημαίνει την θέσπιση ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ διατάξεων που ΠΕΡΙΟΡΙΖΟΥΝ τη δύναμη της πλειοψηφίας.
Η βασική αρχή δικαίου που θα πρέπει να διέπει την κοινωνία είναι η καντιανή αρχή της ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ: το άτομο πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αυτοσκοπός και όχι ως μέσο για την επίτευξη άλλων σκοπών. Μέσα σε συνθήκες άμιλλας, ποικιλομορφίας και ισονομίας μπορεί να διαμορφωθεί μία κοινωνία που θα ενθαρρύνει την ατομική ευθύνη και δημιουργικότητα και θα έχει ως κέντρο την ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ.
Νομικός - Οικονομολόγος*