Η παχυσαρκία ως νόσημα ορίζεται με βάση τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) που προκύπτει από την διαίρεση του σωματικού βάρους σε κιλά με το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα. Για παράδειγμα, άτομο με βάρος 100 κιλά και ύψος 1.50 μέτρα έχει ΔΜΣ 100 kg/(1.5m)2 = 44.4 kg/m2. ΔΜΣ μεταξύ 20-25 θεωρείται φυσιολογικός. Έτσι, το άτομο του προηγούμενου παραδείγματος έχει ιδανικό σωματικό βάρος (ΔΜΣ=25) τα 56 κιλά περίπου και έχει υπερβάλον βάρος 100-56=44 κιλά. Η παχυσαρκία ορίζεται ως ΔΜΣ άνω του 30 και η νοσογόνος παχυσαρκία ως ΔΜΣ άνω του 35. Για να υπολογίσετε τον ΔΜΣ σας, πατήστε εδώ.
Με βάση τους ανωτέρω ορισμούς, το 20% των ενηλίκων στην Ελλάδα είναι σήμερα παχύσαρκοι. Το 2030 η συχνότητα της παχυσαρκίας στην Ελλάδα αναμένεται να είναι 44% στους άντρες και 40% στις γυναίκες (στοιχεία Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας).
Παχυσαρκία και νοσηρότητα
Η παχυσαρκία προκαλεί πρόωρο θάνατο και οδηγεί σε παθήσεις που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής όπως π.χ. σακχαρώδης διαβήτης, αρτηριακή υπέρταση, υψηλή χοληστερίνη, καρδιοπάθειες, εγκεφαλικά επεισόδια, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, οστεοαρθρίτιδα, υπνική άπνοια και αρκετά είδη καρκίνου.
Θεραπεία
Δίαιτα-άσκηση: Για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας συνίστανται πάντα αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες με μειωμένη πρόσληψη θερμίδων και σωματική άσκηση. Δυστυχώς, όλες οι μελέτες επιβεβαιώνουν ότι τα μέτρα αυτά έχουν πολύ χαμηλές πιθανότητες μακροπρόθεσμης επιτυχίας με τους περισσότερους ασθενείς αρχικά να χάνουν βάρος και σύντομα να επιστρέφουν στα αρχικά τους κιλά.
Φάρμακα: Παρομοίως, η φαρμακευτική θεραπεία της παχυσαρκίας έχει περιορισμένη μακροπρόθεσμη επιτυχία. Βασίζεται σε φάρμακα που μειώνουν την όρεξη για φαγητό ή εμποδίζουν την απορρόφηση του λίπους των τροφών. Τα φάρμακα αυτά πρέπει να λαμβάνονται συνεχώς για να λειτουργήσουν σωστά και όταν διακόπτεται η χρήση τους ο ασθενής ξαναπαίρνει βάρος. Επίσης, έχουν συχνές και ενίοτε σοβαρές παρενέργειες, ενώ το οικονομικό κόστος της μακροπρόθεσμης χρήσης τους είναι σημαντικό.
Χειρουργική θεραπεία της παχυσακίας
Η χειρουργική θεραπεία της παχυσαρκίας (βαριατρική χειρουργική) εφαρμόζεται όλο και συχνότερα στην Ελλάδα και παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια καθώς πολλές κλινικές μελέτες έχουν οριστικά αποδείξει ότι έχει τα πιό αξιόπιστα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα συγκριτικά με τις μη χειρουργικές θεραπείες, είναι δηλαδή η μοναδική μέθοδος που οδηγεί σε μόνιμη απώλεια βάρους. Οι ίδιες μελέτες δείχνουν ότι η απώλεια βάρους μετά το χειρουργείο είναι άμεση και συνοδεύεται από βελτίωση ή ίαση των νόσων που προκαλούνται από την παχυσαρκία (π.χ. σακχαρώδης διαβήτης, αρτηριακή υπέρταση, υψηλή χοληστερίνη, καρδιοπάθειες, εγκεφαλικά επεισόδια, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, οστεοαρθρίτιδα, υπνική άπνοια κλπ). Tο σημαντικότερο αποδεδειγμένο ώφελος της χειρουργικής θεραπείας της παχυσαρκίας είναι η μείωση της πιθανότητας πρόωρου θανάτου, ο ασθενής δηλαδή κερδίζει χρόνια ζωής.
Ποιός είναι υποψήφιος για χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας;
Τα παγκοσμίως αποδεκτά κριτήρια παχυσαρκίας για να ωφεληθεί κανείς από μια επέμβαση παχυσαρκίας είναι:
1. ΔΜΣ πάνω από 40
2. ΔΜΣ πάνω από 35 με συνύπαρξη νόσων προκαλούμενων από την παχυσαρκία όπως σακχαρώδης διαβήτης, αρτηριακή υπέρταση, υψηλή χοληστερίνη, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, οστεοαρθρίτιδα
3. ΔΜΣ πάνω από 30 σε διαβητικούς ασθενείς με δυσκολία στον έλεγχο των επιπέδων σακχάρου
Ο υποψήφιος ασθενής θα πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένες οδηγίες μετεγχειρητικής δίαιτας που περιλαμβάνει μόνο υγρά και στη συνέχεια μαλακές τροφές για περίπου μια εβδομάδα μετά το χειρουργείο.
Επίσης θα πρέπει να λαμβάνει συμπληρώματα βιταμινών και ιχνοστοιχείων για το υπόλοιπο της ζωής του.
Βαριατρικές επεμβάσεις
1.Επιμήκης γαστρεκτομή (“γαστρικό μανίκι”)
Το μεγαλύτερο μέρος του στομάχου αφαιρείται, δίνοντας στο στομάχι που απομένει σχήμα σωλήνα (εικόνα 1). Έτσι η χωρητικότητά του μικραίνει και ο ασθενής χορταίνει αφού έχει καταναλώσει μικρή ποσότητα τροφής. Παράλληλα, η αφαίρεση μεγάλου μέρους του στομάχου προκαλεί μόνιμες αλλαγές στην έκκριση της ορμόνης (γρελίνη) που ρυθμίζει την όρεξη για φαγητό. Το αποτέλεσμα είναι ότι μετά το χειρουργείο ο ασθενής: 1.πεινάει λιγότερο και 2. χορταίνει γρηγορότερα και έτσι χάνει βάρος. Οι περισσότεροι ασθενέις χάνουν κιλά μέχρι και 2 χρόνια μετά το χειρουργείο.
Τα τελευταία 3-4 χρόνια είναι η πιο συχνή βαριατρική επέμβαση στις ΗΠΑ, με συνεχώς αυξανόμενη συχνότητα. Συνήθως γίνεται λαπαροσκοπικά και η μετεγχειρητική νοσηλεία διαρκεί 1-2 ημέρες. Δεν ενδείκνυται σε ασθενείς με έντονη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.
2. Γαστρική παράκαμψη (γαστρικό bypass)
Η γαστρική παράκαμψη οδηγεί σε απώλεια βάρους (1) μειώνοντας την χωρητικότητα του στομάχου και (2) προκαλώντας δυσαπορρόφηση θερμίδων (εικόνα 2). Έτσι ο ασθενής χορταίνει αφού έχει καταναλώσει μικρή ποσότητα φαγητού ενώ μέρος των θερμίδων που περιέχει το φαγητό αυτό αποβάλλεται με τις κενώσεις και δεν αποθηκεύεται στο σώμα. Η απώλεια βάρους είναι ταχύτερη συγκριτικά με το γαστρικό μανίκι και διαρκεί 12-18 μήνες περίπου. Σύμφωνα με τις περισσότερες μελέτες η γαστρική παράκαμψη έχει λίγο συχνότερες μετεγχειρητικές επιπλοκές σε σύγκριση με το γαστρικό μανίκι.
Αποτελέσματα
Περίπου 18-24 μήνες μετά από μία βαριατρική επέμβαση η απώλεια βάρους σταματά και κατά μέσο όρο φτάνει το 60-70% του υπερβάλοντος βάρους. Τα αποτελέσματα αυτά δεν διαφέρουν μεταξύ των δύο επεμβάσεων σε ασθενείς με ΔΜΣ μέχρι 45. Σε πιο παχύσαρκους ασθενείς η απώλεια βάρους είναι λίγο μεγαλύτερη μετά από γαστρική παράκαμψη. Στο παραπάνω παράδειγμα του ασθενή με πραγματικό βάρος 100 kg και ιδανικό βάρος 56 kg, το υπερβάλον βάρος είναι 100-56=44 κιλά και κατά μέσο όρο θα μειωθεί κατά 26-31 κιλά (60-70%). Έτσι, ο ασθενής 18-24 μήνες μετά το χειρουργείο θα ζυγίζει περίπου 69-74 κιλά και, το σημαντικότερο, θα διατηρήσει το βάρος αυτό.
Νικηφόρος Μπαλλιάν, MBBS, FACS, Χειρουργός (www.nballian.gr)
Πηγές
1. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0013/243301/Greece-WHO-Country-Profile.pdf?ua=1
2. http://journals.lww.com/annalsofsurgery/Abstract/publishahead/Laparoscopic_Sleeve_Gastrectomy_Versus.96483.aspx
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3859791/#b17-056e158
4. https://asmbs.org/resources/clinical-practice-guidelines-for-the-perioperative-nutritional-metabolic-and-nonsurgical-support-of-the-bariatric-surgery-patient
Εικόνες
1. http://surgery.ucla.edu/bariatrics-gastric-sleeve
2. https://www.tijuanabariatricsurgeon.com/service/gastric-bypass/