Αλλαγές στα εργασιακά: Τι ισχύει για τις συμβάσεις μηδενικών ωρών απασχόλησης

Οι λεγόμενες συμβάσεις «μηδενικών ωρών» (zero hour contracts) δεν είναι πρόσφατη ανακάλυψη στην αγορά εργασίας. Ωστόσο επανεμφανίστηκαν στο προσκήνιο στο πλαίσιο του εργασιακού νομοσχεδίου που έχει ως άξονα την ενσωμάτωση της κοινοτικής οδηγίας για τους επικαιροποιημένους κανόνες προστασίας εκατομμυρίων Ευρωπαίων εργαζομένων το οποίο θα τεθεί σε διαβούλευση μετά το 15Αυγουστο.

Στόχος είναι να μην γίνεται κατάχρηση των εν λόγω συμβάσεων και να προστατευτούν οι εργαζόμενοι με τη θέσπιση κανόνων.

Όμως τι είναι ακριβώς οι συμβάσεις μηδενικών ωρών που αποτελούν ιδιαίτερα διαδομένη μορφή ευέλικτης απασχόλησης στο Ηνωμένο Βασίλειο;  Στις συμβάσεις αυτές δεν καθορίζεται το ωράριο εργασίας. Ο εργαζόμενος καλείται να δουλέψει μόνο όταν έχει ανάγκη η επιχείρηση και πληρώνεται μόνο για τις ώρες που εργάστηκε.

Με άλλα λόγια, οι εργαζόμενοι αυτής της κατηγορίας είναι ανά πάσα στιγμή διαθέσιμοι στον εργοδότη, δεν ξέρουν ούτε πότε, ούτε πόσες ώρες θα δουλέψουν και αμείβονται με ψίχουλα.

Με συμβάσεις μηδενικών ωρών υπολογίζεται πως εργάζονταν 1,15 εκατομμύρια εργαζόμενοι στις αρχές του 2023. Η συντριπτική τους πλειοψηφία είναι γυναίκες, νέοι και συνταξιούχοι.

Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι αυτή η μορφή σύμβασης είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στους ψηφιακούς νομάδες , δηλαδή στους ανθρώπους της τεχνολογίας που συνεργάζονται on demand με εταιρίες κολοσσούς.

Όπως σημειώνει δημοσίευμα βρετανικού ιστότοπου  τα συμβόλαια μηδενικής ώρας σύμφωνα με έρευνα είναι επιζήμια για την ψυχολογική και ψυχική ευημερία των εργαζομένων .Οι εργαζόμενοι με συμβάσεις μηδενικού ωραρίου δεν λαμβάνουν αναρρωτική άδεια και τείνουν να εργάζονται ακόμη και όταν είναι άρρωστοι, από φόβο μήπως χάσουν τη δουλειά τους».

Η αβεβαιότητα του να μη γνωρίζουν πότε μπορεί να εργάζονται - κατά τη διάρκεια της νύχτας ή της ημέρας - και πότε πρέπει να κοιμούνται, είναι ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι με συμβάσεις μηδενικών ωρών σε καθημερινή βάση.

Όπως επισημαίνει ο εργατολόγος Γιάννης Καρουζος στις εν λόγω συμβάσεις δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις νόμου ή συλλογικών συμβάσεων που καθορίζουν τα κατώτατα όρια αποδοχών, τις προσαυξήσεις για  νυκτερινή εργασία ή κατά Κυριακές και εξαιρέσιμες αργίες, τα χρονικά όρια εργασίας κλπ.

Οι συμβάσεις αυτές, οι οποίες δεν προβλέπουν συγκεκριμένο αριθμό ωρών εργασίας ούτε προκαθορισμένο κατώτατο μισθό, είναι νόμιμες και μάλιστα στηρίζονται σε σειρά δικαστικών αποφάσεων που έχουν εκδοθεί κατά το παρελθόν στη βάση της απλής σχέσης “ετοιμότητας”  για εργασία.

Σύμφωνα με πρόσφατη καταγραφή του ΣΕΒ, στις νέες μορφές απασχόλησης περιλαμβάνονται οι συμβάσεις εργασίας με πληθοπορισμό (crowdwork), οι συμβάσεις απασχόλησης «μηδενικών ωρών» (zero hours contracts), οι συμβάσεις σύντομης διάρκειας (short term contracts), προσωρινής εργασίας ή εργασίας κατά παραγγελία (on demand work), οι «μικροσυμβάσεις» (mini jobs), η εργασία ανά χαρτοφυλάκια (portfolio work), η εργασία βάσει δελτίου/κουπονιών (voucher-based work), διάφορες μορφές τηλεργασίας και κινητής εργασίας με χρήση εφαρμογών και νέων τεχνολογιών, οι συμβάσεις αστικού δικαίου (σύμβαση έργου, σύμβαση ανεξαρτήτων υπηρεσιών) και οι συμβάσεις επιμερισμού θέσεων εργασίας (job sharing).

Ειδικά τα  mini jobs  , οι μικροσυμβάσεις ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα στην Ελλάδα στη διάρκεια της κρίσης έως το 2018 . Η νέα μορφή απασχόλησης  υπηρετείται από ωρομίσθιους, συνήθως νέους στην ηλικία, οι οποίοι αμείβονται με 2-3 ευρώ την ώρα για έξτρα απασχόληση ή δουλειές του ποδαριού.

Οι ωρομίσθιοι εργαζόμενοι, τους οποίους σημειωτέον η ΔΥΠΑ δεν θεωρεί άνεργους, έχουν κατακλύσει τα τελευταία χρόνια τις εταιρείες πωλήσεων, την προώθηση προϊόντων μέσω τηλεφώνου, τα e-shop, τις εταιρείες σεκιούριτι, τα ντελίβερι και τα συνεργεία καθαρισμού.

Οι «εξτρατζήδες» μπροστά στο θρίλερ της ανεργίας αποδέχονται αναγκαστικά σκληρούς όρους εργασίας και μισθούς πείνας, χαμηλότερους και από το επίδομα ανεργίας.
Πωλητές που συμφωνούν να αμείβονται για δίωρη απασχόληση την ημέρα, ενώ στην ουσία με τις μετακινήσεις καλύπτουν πάνω από οκτώ ώρες στον δρόμο, καταφέρνουν με δυσκολία να βγάλουν 90-100 ευρώ τον μήνα. Αν είναι τυχεροί και πουλήσουν κάνα προϊόν, τότε στην πενιχρή αμοιβή τους προστίθεται ένα μπόνους της τάξης του 3%-4% επί των πωλήσεων.

Ο Tim Roache, γενικός γραμματέας της ένωσης GMB που επιθυμεί την κατάργηση συμβάσεων «μηδενικών ωρών» , δήλωσε: «Οι άνθρωποι δεν πρέπει να εργάζονται με αυτές τις συνθήκες - μηδενικές ώρες σημαίνει μηδενική ασφάλεια και μηδενικά δικαιώματα. Αρκετά! Ήρθε η ώρα να ακολουθήσουμε επιτυχημένες πολιτικές άλλων χωρών και να απαγορευτούν αυτές τις συμβάσεις μία για πάντα».