Το θέμα της μετανάστευσης μυαλών (brain drain) είναι ίσως το σημαντικότερο πρόβλημα που όφειλε να μας απασχολεί. Ως κοινωνία πρωτίστως και ως πολιτικό σύστημα.
Πρόκειται για μια πραγματική αιμορραγία, πρωτόγνωρη για ευρωπαϊκή χώρα.
Του Μάξιμου Σενετάκη*
Μια ανοικτή πληγή που αν δεν την επουλώσουμε άμεσα θα οδηγήσει τη χώρα σε ένα αργό, βασανιστικό θάνατο.
Το λέω αυτό χωρίς καμία δόση υπερβολής. Χωρίς αντιπολιτευτικό οίστρο! Το λέω με πλήρη επίγνωση του αδιεξόδου που μας οδηγεί η συγκεκριμένη κατάσταση.
Διότι… Το θέμα συνδέεται άμεσα, είτε ως αιτία, είτε ως συνέπεια, με μια σειρά από βασικά ζητήματα που μας απασχολούν, όπως:
Η ανάπτυξη, το Ασφαλιστικό, οι επενδύσεις, η εκπαίδευση, η γεωπολιτική θέση της χώρα, το δημογραφικό. Και θέτει μια σειρά κρίσιμα ερωτήματα:
Ερώτημα πρώτο: Ποιος θα σύρει το κάρο της ανάπτυξης;
Μιλάμε για ανάπτυξη. Θέλουμε την ανάπτυξη. Γιατί, ευτυχώς, αντιλαμβανόμαστε πως χωρίς ανάπτυξη δεν έχουμε μέλλον. Ωστόσο, από το να εκφράζουμε απλώς μια εύλογη επιθυμία, μέχρι την πραγματοποίηση της, υπάρχει πολύς δρόμος…
Πως θα έρθει λοιπόν η ανάπτυξη; Με ευχές; Ποιος θα συμβάλει στην ανάπτυξη; Οι μάγοι με τα προεκλογικά δώρα και τις παροχές…;
Για να είμαστε σοβαροί…
Ανάπτυξη χωρίς αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, ΔΕΝ μπορεί να υπάρξει! Τελεία και παύλα. Αντίστροφα, μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, σημαίνει: μείωση της παραγωγής. Μείωση της κατανάλωσης. Μείωση των οικονομικών επιδόσεων συνολικά.
500.000 υψηλά καταρτισμένοι Έλληνες εγκατέλειψαν την χώρα τα τελευταία χρόνια. Ανάμεσα τους 25άρηδες και 30άρηδες που η ελληνική κοινωνία και πολιτεία πλήρωσε για την εκπαίδευση του πήραν τις βαλίτσες τους κι έφυγαν για το εξωτερικό. Εκεί θα παράξουν. Εκεί θα συμβάλουν στην ανάπτυξη, όχι εδώ. Εκεί θα γεννήσουν τα παιδιά τους. Όχι εδώ. Εκεί θα συνεισφέρουν στο Ασφαλιστικό σύστημα, όχι εδώ.
Μαζί με αυτούς έφυγαν και έμπειροι 40άρηδες, παντρεμένοι με τα παιδιά τους. Εκεί θα δώσουν την εμπειρία και τη γνώση τους. Όχι εδώ. Εκεί θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Όχι εδώ. Εκεί θα εισφέρουν στο Ασφαλιστικό σύστημα, όχι εδώ.
Μαζί με τους ανθρώπους χάνεται και η προοπτική
Και προσέξτε! Όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι τίποτα τυχαίοι. Είναι το πιο δυναμικό, το πιο παραγωγικό, το πιο δημιουργικό κομμάτι που διέθετε η ελληνική κοινωνία.
Ειδικά για μια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα το πλήγμα είναι τεράστιο. Εκεί που θα έπρεπε να μπούμε με αξιώσεις στη μάχη της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Εκεί που θα έπρεπε να είναι αυτή η ευκαιρία της για να καλύψουμε τη διαφορά και την υστέρηση από τα άλλα βιομηχανικά ανεπτυγμένα κράτη, χάνουμε το ανθρώπινο δυναμικό της.
Και μαζί με το ανθρώπινο δυναμικό μας, χάνουμε και την όποια προοπτική για το μέλλον. Και σε τι μετατρέπεται η χώρα; Σε εντάσεως εργασίας; Πως; Με ποιους; Με τους μετανάστες που μαζεύονται εδώ και θα είναι τα φθηνά εργατικά χέρια; Σε ποιων τις επιχειρήσεις;
Άρα. Στο ερώτημα, ποιος θα σύρει το κάρο της ανάπτυξης η απάντηση είναι “πάντως όχι αυτοί που ήδη έφυγαν…”
Και προκύπτει το δεύτερο ερώτημα: Αυτοί που έμειναν τι θα πρωτοκάνουν; Θα πληρώσουν το κόστος του Ασφαλιστικού ή θα συμβάλουν στην ανάπτυξη;
Κι εδώ η απάντηση είναι ξεκάθαρη. Οι συντάξεις θα πληρώνονται όχι αν το θέλει ο Τσίπρας ή κάθε Τσίπρας. Οι συντάξεις θα πληρώνονται, αν υπάρχουν στο μέλλον συντάξεις, αν το θέλουν οι εργαζόμενοι. Όσοι εργάζονται ακόμα τελοσπάντων. Όσοι δεν έφυγαν ακόμα. Ή όσους προλάβουμε να αναβάλουν την απόφαση της φυγής τους.
Όμως αυτοί οι εργαζόμενοι στην πλειονότητα τους είναι χαμηλά αμοιβόμενοι. Εισφέρουν λίγα στο σύστημα. Ενώ την ίδια ώρα το σύστημα πιέζεται από ολοένα και περισσότερους που βγαίνουν στην σύνταξη και τους ολοένα λιγότερους που μπαίνουν στην αγορά εργασίας. Άρα τα νούμερα δεν βγαίνουν. Είτε το θέλει ο Τσίπρας, είτε όχι.
Η τομή και η θυσία
Εδώ χρειάζεται μια μεγάλη τομή, για να αποφευχθεί μια μεγάλη θυσία.
Η τομή θα είναι στη δομή του ασφαλιστικού συστήματος. Μέχρι πρόσφατα το ασφαλιστικό μας σύστημα ήταν καθαρά διανεμητικό. Δηλαδή η κάθε γενιά φροντίζει την προηγούμενη. Δηλαδή από την ικανότητα της δικής μας γενιάς σήμερα να πληρώνει, εξαρτώνται οι συντάξεις της προηγούμενης. Αν η δική μας γενιά, ή οι επόμενες δεν μπορούν να πληρώνουν από που θα πληρώνονται οι σημερινές και οι μελλοντικές συντάξεις;
Θα μου πουν οι σημερινοί συνταξιούχοι. “Από τα λεφτά που πληρώναμε τόσα χρόνια σε εισφορές”. Θα τους απαντήσω, χωρίς να μπούμε σε άλλες λεπτομέρειες.
Όχι! Τα λεφτά που πληρώνατε σε εισφορές θα ήταν δικά σας αν το σύστημα μας ήταν κεφαλοποιητικό. (Όπως σταδιακά πάει να γίνει τώρα.) Αν δηλαδή η κάθε γενιά φρόντιζε για τον εαυτό της. Από τη στιγμή που το σύστημα μας ήταν διανεμητικό, τα λεφτά που πληρώνατε ήταν για να πληρώνονται οι συντάξεις των πατεράδων σας.
Αυτό ήταν ένα κοινωνικό συμβολαίο που τηρήθηκε μέχρι πρόσφατα.
Όχι μεγαλύτερη θυσία
Το συμβόλαιο αυτό έληξε. Τώρα υπάρχει αντιστροφή της κατάστασης. Τα νούμερα μιλάνε από μόνα τους. Σήμερα ο μέσος όρος ηλικίας είναι 43,5 έτη από 30 που ήταν το 1951. Και το ποσοστό άνω των 65 ετών είναι 21% από 7% που ήταν τότε. Και το 2050 θα φτάσει το 30 - 33% και ο συνολικός πληθυσμός θα μειωθεί στα 8,8 εκ. Άρα αυτά που λέει ο Τσίπρας και ο Τσακαλώτος ότι το Ασφαλιστικό θα λυθεί με φυσικό τρόπο είναι αρλούμπες. Δεν θα φεύγουν για τον άλλον ο κόσμο οι άνθρωποι όπως θα τους βόλευε προφανώς. Θα παραμένουν ολοένα και περισσότεροι για μεγαλύτερο διάστημα. Οπότε ποιος θα τους πληρώνει;
Η σημερινή γενιά και η επόμενη δεν μπορεί να τηρήσει τους όρους του παλαιού συμβολαίου. Το συμβόλαιο πρέπει να αλλάξει. Είναι και θέμα διαγενεακής δικαιοσύνης. Πόσες γενιές Ελλήνων θα θυσιαστούν;
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης το περιέγραψε στη ΔΕΘ. Και έπεσαν να τον φάνε. Ότι δήθεν είναι κοινωνικά ανάλγητος. Ή ότι είναι ακραία νεοφιλελεύθερος. Απλά είναι ρεαλιστής. Απλά λέει την αλήθεια. Δεν είναι ιδεοληπτικός. Δεν είναι ψεύτης!
Ερώτημα τρίτο: Πως θα κλείσει η πληγή του brain drain;
Αν αλλάξουν οι όροι του συμβολαίου, είναι το πρώτο βήμα για να αρχίσει να κλείνει η πληγή. Οι νέοι θα απαλλαχθούν από ένα βάρος που έτσι κι αλλιώς δεν μπορούν να σηκώσουν. Οι επιχειρήσεις το ίδιο. Τα χρήματα για εισφορές θα δοθούν για επενδύσεις με έμφαση την παραγωγικότητα. Θα αρχίσουμε να αντιστρέφουμε την πορεία.
Και φυσικά επενδύσεις με ένα άλλο μοντέλο εκπαίδευσης. Διότι η εκπαίδευση είναι άμεση συνδεδεμένη με την αγορά εργασίας. Κάτι που σκοπίμως μας υποκρύπτουν οι θιασώτες της συντήρησης και του αναχρονισμού.
Είναι γνωστό και αδιαμφισβήτητο, ότι οι Έλληνες, ως λαός, πιστεύουμε στην Παιδεία. Τα παιδιά μας θέλουμε να μορφώνονται. Εμπεδώσαμε το ρητό: “Μάθε παιδί μου γράμματα”. Ξέρουμε και αναγνωρίζουμε την αξία της μόρφωσης. Αυτό κάποιοι το έκαναν πολιτικό προϊόν. Γέμισαν τη χώρα με πανεπιστήμια και ιδρύματα για να πουλάνε πτυχία (πολλές φορές) χωρίς αντίκρισμα.
Κι ενώ πολλοί Έλληνες βρέθηκαν με πτυχία, οι επιχειρήσεις δεν τους εμπιστεύονται. Γιατί; Διότι όλο το εκπαιδευτικό σύστημα αγνοούσε το ρόλο της αγοράς. Γιατί να σπουδάσει κάποιος αν δεν μπορεί να απορροφηθεί από την αγορά εργασίας. Δηλαδή να είναι χρήσιμος μετά τις σπουδές του. Αυτό εννοούμε.
Όπως και να το κάνουμε η προσφορά και η ζήτηση διαμορφώνουν και την αγορά εργασίας. Αυτό είναι ένα δεύτερο θέμα που πρέπει να δούμε σοβαρά αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα του brain drain.
Η πραγματικότητα πολλές φορές υπερβαίνει τις επιθυμίες μας. Μπορεί λοιπόν να μη μας αρέσει, αλλά γερνάμε, δεν γεννάμε, θέλουμε να φύγουμε από την χώρα”
Αυτό πρέπει να το αλλάξουμε, αλλιώς θα βουλιάξουμε. Οι προβλέψεις είναι εις βάρος μας. Ο δρόμος που πηγαίνουμε οδηγεί σε αδιέξοδο. Αν θέλουμε να υπάρχουμε ως Έθνος και κράτος τα επόμενα χρόνια πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτομάστε διαφορετικά ως πολίτες.
Και ως πολιτικοί, βάζω και τον εαυτό μου ανάμεσα σε αυτούς, να λέμε την αλήθεια ως έχει και ας γινόμαστε καμιά φορά δυσάρεστοι. Διότι χρέος μας δεν είναι λέμε αυτά που θέλουν να ακούν οι πολίτες και να γινόμαστε ευχάριστοι. Αλλά αυτά που πρέπει για να μπορούμε μελλοντικά και εμείς να είμαστε ευχάριστοι και οι πολίτες ευτυχισμένοι.
* Ο Μάξιμος Σενετάκης είναι π. Βουλευτής ΝΔ, ειδικός σύμβουλος του προέδρο της ΝΔ για θέματα ανάπτυξης Κρήτης