Μόνο μέσω της ανάπτυξης της νέας επιχειρηματικότητας μπορούν να αντιμετωπισθούν με επιτυχία νέα προβλήματα παραγωγής και απασχόλησης.
Του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Από τη μία πλευρά υπάρχουν ηγέτες όπως οι σοσιαλδημοκράτες Μακρόν Σόλτς, Σαντσέθ και Μπαϊντεν και άλλοι, ενώ απέναντι τους έχουμε τους Πούτιν Χι Σιπίνγκ , Ερντογάν και λοιπούς
Στη διάρκεια της μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο περιόδου, το δυτικό οικονομικό σύστημα που άλλοι αποκαλούν καπιταλισμό και άλλοι νεοφιλελευθερισμό, λειτούργησε με περισσή αποτελεσματικότητα και με κοινωνικό επιταχυντή τη σοσιαλδημοκρατία πέτυχε εντυπωσιακές επιδόσεις. Στον αποκαλούμενο αναπτυγμένο κόσμο το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε πάνω από 40 φορές και η κοινωνική προστασία έφτασε σε επίπεδα που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πριν 120 χρόνια.
Ο κοινωνικός καπιταλισμός,, δεν είναι μόνο μία οικονομική δομή ή ένα σύνολο κανόνων και θεσμών. Είναι ολόκληρο το σύστημα (κοινωνικό, οικονομικό, δημογραφικό, πολιτισμικό, ιδεολογικό) που απαιτείται ώστε μία αναπτυγμένη κοινωνία να λειτουργεί μέσω των αγορών και της ιδιοκτησίας.
Το σύστημα συμπεριλαμβάνει εταιρείες, αγορές και κράτη, συμπεριλαμβάνει όμως και εγκληματικές οργανώσεις, μυστικά δίχτυα εξουσίας, θαυματοποιούς στις φτωχογειτονιές του Λάγκος στην Αφρική, εκτός ελέγχου αναλυτές στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Το σύστημα αυτό είναι Ιανός με δύο πρόσωπα, το οποίο όπως ο ίδιος ο Καρλ Μάρξ είχε γράψει διαθέτει φοβερές δημιουργικές δυνάμεις.
Αν εξετάσουμε τον καπιταλισμό ως ολοκληρωμένο σύστημα, θα μπορέσουμε και να διακρίνουμε ορισμένα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του. Ο καπιταλισμός είναι ένας ζωντανός οργανισμός: Έχει έναν κύκλο ζωής με αρχή, μέση και τέλος. Είναι ένα περίπλοκο σύστημα που λειτουργεί ανεξαρτήτως του ελέγχου ατόμων, κυβερνήσεων, ακόμα και υπερδυνάμεων. Οδηγεί σε αποτελέσματα που συχνά είναι αντίθετα με τις προθέσεις των ανθρώπων, όσο ορθολογικές κι αν είναι αυτές.
Ο καπιταλισμός είναι επίσης φιλομαθής, γι' αυτό διαρκώς αναπροσαρμόζεται και όχι πάντα με μικρά βήματα. Στα κρισιμότερα σημεία καμπής μεταμορφώνεται και μεταλλάσσεται αντιδρώντας στον κίνδυνο, δημιουργώντας μοτίβα και δομές αδιανόητα για τις προηγούμενες γενιές. Το βασικότερο ένστικτο επιβίωσης του είναι η ενίσχυση της τεχνολογικής εξέλιξης. Αν εκτός από τις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών συνυπολογίσουμε και την παραγωγή τροφίμων, τις μεθόδους αντισύλληψης ή ακόμα και την παγκόσμια υγεία, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια υπήρξαμε μάρτυρες της μεγαλύτερης ώθησης των ανθρώπινων δυνατοτήτων στην Ιστορία.
Οι τεχνολογίες όμως που έχουμε δημιουργήσει δεν είναι συμβατές με τον καπιταλισμό, ούτε στην τρέχουσα μορφή του, ούτε μάλλον και σε οποιαδήποτε άλλη. Από τη στιγμή που ο καπιταλισμός δεν μπορεί να προσαρμοστεί στις τεχνολογικές εξελίξεις, ο μετακαπιταλισμός γίνεται απαραίτητος. Από τη στιγμή που συμπεριφορές και οργανώσεις προσαρμοσμένες στην εκμετάλλευση των τεχνολογικών εξελίξεων θα αρχίσουν να λειτουργούν αυτόματα, ο μετακαπιταλισμός γίνεται εφικτός.
Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση για τη σοσιαλδημοκρατία τα υπόλοιπα χρόνια του 21ου αιώνα. Όπως φαίνεται από πολλά γεγονότα των τελευταίων χρόνων, αλλά και από γεωπολιτικές εξελίξεις, παρά τη δημιουργική του δύναμη το δυτικό οικονομικό σύστημα έχει λαχανιάσει. Σε επικίνδυνο βαθμό θα λέγαμε. Συνεπώς παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες προσαρμογής σε νέες συνθήκες. Τόσο κοινωνικές όσο και πολιτιστικές.
Όταν οι οικονομολόγοι κατάλαβαν ότι οι νέες τεχνολογίες ενδεχομένως να μην ταιριάζουν με τις παλιές κοινωνικές δομές, εκτίμησαν ότι η κοινωνία πολύ απλά θα αυτορρυθμιζόταν με βάση αυτές τις τεχνολογίες. Η τόση αισιοδοξία ήταν δικαιολογημένη καθώς στο παρελθόν είχαν παρατηρηθεί ανάλογες προσαρμογές. Μόνο που σήμερα κάθε διεργασία προσαρμογής είναι ρευστή
Η πληροφορία διαφέρει από όλες τις προηγούμενες τεχνολογίες. Όπως θα εξηγήσω, έχει την έμφυτη τάση να διαλύει τις αγορές να καταστρέφει την ιδιοκτησία και να υποδομεί τη σχέση μισθού-εργασίας. Αυτό αποτελεί το υπόβαθρο της κρίσης που βιώνουμε.
Τρεις επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών κατά τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια κάνουν εφικτή τη μετά σοσιαλδημοκρατία.
Πρώτον, οι τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών έχουν μειώσει την αναγκαιότητα για εργατικό δυναμικό, έχουν κάνει δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ εργασίας και ελεύθερου χρόνου και έχουν καταστήσει χαλαρή τη σχέση μισθού-εργασίας.
Δεύτερον, τα πληροφοριακά αγαθά υπονομεύουν την ικανότητα των αγορών να καθορίζουν σωστά τις τιμές. Και αυτό διότι οι αγορές βασίζονται στην ανεπάρκεια των προϊόντων για να καθορίσουν τις τιμές, ενώ η πληροφορία βρίσκεται σε αφθονία. Το σύστημα, για να αμυνθεί, χρειάζεται να δημιουργήσει μονοπώλια πρωτόγνωρης κλίμακας για τα τελευταία διακόσια χρόνια. Τέτοια μονοπώλια όμως είναι αδύνατον να αντέξουν υπό τις παρούσες συνθήκες.
Τρίτον, γινόμαστε μάρτυρες μίας αυθόρμητης άνθησης της συνεργατικής παραγωγής. Εμφανίζονται αγαθά, υπηρεσίες και οργανισμοί, που δεν ανταποκρίνονται στις οδηγίες των αγορών και. των διοικητικών ιεραρχιών. Το μεγαλύτερο πληροφοριακό αγαθό του κόσμου, η Wikipedia, παρήχθη από τη δωρεάν εργασία 27.000 εθελοντών και ακυρώνει τις επιχειρήσεις παραγωγής και εμπορίας εγκυκλοπαιδειών, αφαιρώντας συνάμα από τις επιχειρήσεις διαφήμισης έσοδα της τάξης των 3 δις δολαρίων τον χρόνο.
Μεγάλα τμήματα της οικονομικής ζωής, απαρατήρητα σχεδόν στις σκοτεινές γωνίες και στα κενά του συστήματος των αγορών, έχουν αρχίσει να κινούνται σε διαφορετικό ρυθμό.
Νέες μορφές ιδιοκτησίας, νέες μορφές δανεισμού, νέα νομικά συμβόλαια. Τα δέκα τελευταία χρόνια έκανε την εμφάνισή της μία καινούργια κουλτούρα του «επιχειρείν», που τα μίντια αποκαλούν «οικονομία διαμοιρασμού».
Από μόνο του το γεγονός αυτό αποτελεί ευκαιρία σοσιαλδημοκρατικής ανάπτυξης πέρα από σκουριασμένες ιδεολογίες.