Πολλοί είναι εκείνοι που αναρωτιούνται τι κρύβεται πίσω από την φαινομενικά καλή σχέση του Ντόναλντ Τραμπ με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Σύμφωνα με όσα κατατέθηκαν σε αμερικανικό δικαστήριο, δισεκατομμύρια δολάρια περνούσαν προς το Ιράν, παρά την επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ, βάσει σχεδίου στο οποίο,ισεκατομμύρια δολάρια περνούσαν προς το Ιράν, παρά την επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ, βάσει σχεδίου στο οποίο, εμπλέκονταν ο γαμπρός του Ερντογάν αλλά και ο ίδιος ο Πρόεδρος της Τουρκίας.
Η προμήθεια για αυτή την εξυπηρέτηση φέρεται ότι ήταν 4%, με τις μίζες προς Τούρκους πολιτικούς να εκτιμώνται στα 800 εκατομμύρια δολάρια.
Παρά το γεγονός ότι υπήρχαν σαφείς ενδείξεις για το κόλπο από το 2013, τράπεζες συνέχισαν να δίνουν το «πράσινο φως» σε συναλλαγές έως και το 2016, ενώ ο Τραμπ δέχεται πλέον τα πυρά των Δημοκρατικών ότι παρενέβη στη Δικαιοσύνη για χάρη του Ερντογάν.
Τέλη 2017: Ο Ρέζα Ζαράμπ, ο λαθρέμπορος χρυσού που είχε συλληφθεί τον Μάρτιο του 2016 από το FBI στο Μαϊάμι με την κατηγορία της συνωμοσίας για το σπάσιμο των κυρώσεων του Ιράν, καταθέτει σε δικαστήριο της Νέας Υόρκης.
Η δίκη δεν αφορά ακριβώς τον ίδιο. Σε αυτό το σημείο εξετάζεται ο ρόλος του Χακάν Ατίλα, υψηλόβαθμου στελέχους της τουρκικής κρατικής τράπεζας Halkbank που εμπλέκεται στην υπόθεση του σπασίματος των κυρώσεων. Από τον Νοέμβριο του 2017, αμερικανικά μέσα ενημέρωσης μετέδιδαν ότι ο Ζαράμπ είχε έρθει σε συμφωνία συνεργασίας με την αμερικανική δικαιοσύνη.
Ρέζα Ζαράμπ: Πήγα σε άτομα που ήταν πολύ υψηλότερα από τον κ. Χακάν.
Ερώτηση δικαστηρίου: Τώρα, υπενθυμίστε μας, τι είναι αυτά;
Ρέζα Ζαράμπ: Είναι τηλεφωνικά μηνύματα. Είναι μηνύματα.
Δικαστής: Και με ποιον είναι;
Ρέζα Ζαράμπ: Είναι μεταξύ εμένα και του δικηγόρου μου.
Δικαστής: Ποιο ήταν το θέμα της συνομιλίας;
Ρέζα Ζαράμπ: Ότι πρόκειται να ξεκινήσουν ξανά το εμπόριο στη Halkbank.
Δικαστής: Και περίπου πότε συνέβη αυτό, αυτή η συνομιλία;
Ρέζα Ζαράμπ: Ενδεχομένως το 2014.
Δικαστής: Και αυτό είναι ένα μήνυμα από τον δικηγόρο σας;
Ρέζα Ζαράμπ: Ναι, κύριε.
Δικαστής: Και τι καταλαβαίνετε να λέει εδώ;
Ρέζα Ζαράμπ: Λέει ότι αυτή η δουλειά πρέπει σίγουρα να γίνει, ότι κάποιος είπε «αυτή η δουλειά πρέπει σίγουρα να γίνει».
Δικαστής: Εντάξει. Και ποιος είναι αυτός ο κάποιος;
Ρέζα Ζαράμπ: Ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ.
Ο γαμπρός του Ερντογάν
Ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ, γαμπρός του Ερντογάν, είναι o υπουργός Οικονομικών της Τουρκίας. Πριν από την είσοδό του στον στίβο της πολιτικής, το 2014, κατά την περίοδο στην οποία αναφερόταν ο Ρέζα Ζαράμπ στη δίκη, ήταν διευθύνων σύμβουλος του τουρκικού ομίλου-κολοσσού Calik Holding. Ανάμεσα στις εταιρείες που βρίσκονται κάτω από την ομπρέλα του ομίλου που διοικούσε ο γαμπρός του Ερντογάν περιλαμβάνεται και η Aktif Bank, την οποία ο Ζαράμπ επίσης ενέπλεξε στην υπόθεση για το σπάσιμο των κυρώσεων κατά του Ιράν. Όμως, κατά τη διάρκεια της κατάθεσής του στο αμερικανικό δικαστήριο ο λαθρέμπορος δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτά:
Ερώτηση δικαστηρίου: Ας πάμε στο επόμενο πειστήριο, 1272, 1272-T. Βλέπετε στην κορυφή όπου λέει «Η συνάντηση και η κατάσταση θα εξηγηθεί στον BB το Σάββατο»; Βλέπετε αυτό το μέρος;
Ρέζα Ζαράμπ: Ναι, κύριε.
Δικαστήριο: Τι καταλαβαίνετε ότι εννοεί με αυτό;
Ρέζα Ζαράμπ: Ότι το άτομο θα ενημερωθεί το Σάββατο, και το παλιό σύστημα θα ξεκινήσει να λειτουργεί ξανά.
Δικαστήριο: Ποιο είναι αυτό το άτομο; Ποιος είναι ο BB;
Ρέζα Ζαράμπ: Ο πρωθυπουργός, κύριε.
Οι "υπόγειοι" δρόμοι του χρυσού
Το «παλιό σύστημα» στο οποίο αναφέρθηκε ο Ζαράμπ στην κατάθεσή του λειτουργούσε ως εξής: Πριν από μια αλλαγή στις αμερικανικές κυρώσεις τον Ιούλιο του 2013, ο Ζαράμπ εκμεταλλεύτηκε επιδέξια αυτό που οι ειδικοί αποκαλούσαν «χρυσό παράθυρο», μία έλλειψη η οποία επέτρεπε στο Ιράν να επωφεληθεί από το εμπόριο πολύτιμων μετάλλων.
Το σκάνδαλο που έγινε γνωστό το 2013 ως «πετρέλαιο για χρυσό» αφορούσε τα έσοδα που είχε το Ιράν από πωλήσεις πετρελαίου στην Τουρκία, με αντάλλαγμα χρήματα από πωλήσεις χρυσού. Ο Ζαράμπ αγόραζε χρυσό όπου μπορούσε, άνθρωποι του δικτύου του τον μετέφεραν με βαλίτσες στο Ντουμπάι και μεγάλο μέρος των χρημάτων από τις πωλήσεις έμπαιναν σε ειδικό λογαριασμό της τουρκικής κρατικής τράπεζας Halkbank, η οποία κατηγορείται από τις αμερικανικές αρχές ότι συμμετείχε ενεργά στο κόλπο, μεταφέροντάς τα στον λογαριασμό του Ζαράμπ.
Εκτιμάται ότι από το «χρυσό παράθυρο» του Ζαράμπ πέρασαν περισσότερα από 20 δισεκατομμύρια δολάρια. Τα χρήματα χρησιμοποιούνταν για να πληρώνει το Ιράν ό,τι δεν μπορούσε να προμηθευθεί εξαιτίας των κυρώσεων. Με το που έγινε γνωστό το σκάνδαλο και υπήρξαν πληροφορίες για δωροδοκίες πολιτικών, οι τουρκικές αρχές ξεκίνησαν έρευνα, ο Ζαράμπ αρχικά φυλακίστηκε, σε μικρό χρονικό διάστημα αφέθηκε ελεύθερος, και οι δικαστές και οι αστυνομικοί που τον φυλάκισαν τιμωρήθηκαν.
Η νέα διαρροή εγγράφων
Όπως αποκαλύπτεται στα FinCEN Files, τη νέα διαρροή απόρρητων εγγράφων που περιλαμβάνει περισσότερες από 2.100 αναφορές ύποπτης δραστηριότητας οι οποίες υποβλήθηκαν στο Δίκτυο Δίωξης Οικονομικών Εγκλημάτων (Financial Crimes Enforcement Network – FinCEN) του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, ίχνη από τα χρήματα του δικτύου του Ζαράμπ εντοπίστηκαν και σε άλλες τράπεζες. Μόνο Standard Chartered Bank επεξεργάστηκε 37.533 συναλλαγές του δικτύου Ζαράμπ συνολικού ύψους 5,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέσω του καταστήματος της Νέας Υόρκης μεταξύ 2007 και 2016.
Όπως φαίνεται στα στοιχεία, παρά το γεγονός ότι ο Ζαράμπ είχε συλληφθεί και φυλακιστεί το 2013 στην Τουρκία, δεν σταμάτησε την τράπεζα από το να κάνει δουλειές μαζί του. Το 2016, ενώ ήταν γνωστό ότι οι ΗΠΑ τον κατηγορούν για συνομωσία για το σπάσιμο των κυρώσεων του Ιράν από τα τέλη του προηγούμενου έτους, η Standard Chartered συνέχιζε να τον εξυπηρετεί: ενέκρινε 715 συναλλαγές συνολικού ύψους 133,1 εκατομμυρίων δολαρίων. Την ίδια χρονιά υπάλληλοι της τράπεζας εντόπισαν 124 εταιρείες που συνδέονται με το Ζαράμπ, και οι οποίες, όπως ανέφεραν «μπορεί να ήταν μέρος του σχεδίου “πετρέλαιο για χρυσό”».
Σε μία από τις αναφορές ύποπτης δραστηριότητας που υποβλήθηκε από την ίδια την τράπεζα στα τέλη του 2016 (ο Ζαράμπ είχε συλληφθεί από τις αμερικανικές αρχές τον Μάρτιο εκείνης της χρονιάς) αναφέρεται ότι ο ίδιος χρέωνε 8% για τις υπηρεσίες του. «Το 4% πήγαινε σε πολιτικούς και το 4% κρατούσε ο Ζαράμπ», είχε δηλώσει συνεργάτης του, σύμφωνα με τουρκικά μέσα ενημέρωσης.
Πόσα εκατομμύρια κατέληξαν σε Τούρκους πολιτικούς
Εάν κάτι τέτοιο ίσχυε, και από το «χρυσό παράθυρο» του Ζαράμπ είχαν όντως περάσει 20 δισεκατομμύρια δολάρια, αυτό θα σήμαινε ότι περίπου 800 εκατομμύρια ευρώ κατέληξαν σε Τούρκους πολιτικούς. Όταν ο Ζαράμπ είχε συλληφθεί το 2013 στην Τουρκία, είχε αναφερθεί ότι ο τότε υπουργός Ευρωπαϊκών Θεμάτων Εγκεμέν Μπαγκίς είχε δεχθεί ένα κουτί για σοκολατάκια που περιείχε 500.000 ευρώ. Αν και οι αναφορές σε μαύρο πολιτικό χρήμα σταμάτησαν εκεί, η σύλληψή του Ζαράμπ στις ΗΠΑ και η στροφή του να συνεργαστεί με τις αρχές εκεί, σήμαναν συναγερμό στην τουρκική κυβέρνηση, που ξεκίνησε μία εκστρατεία για τη συγκάλυψη της υπόθεσης.
Τον «χορό» των αποκαλύψεων για τις επαφές Ερντογάν - Τραμπ σε σχέση με τη Halkbank και το σπάσιμο των κυρώσεων κατά του Ιράν άνοιξε ο πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Τζον Μπόλτον. Σε βιβλίο του που δημοσιεύθηκε πριν από λίγους μήνες o Μπόλτον ισχυρίστηκε ότι κατά τη διάρκεια μιας τηλεφωνικής κλήσης του 2018, ο Ερντογάν έστειλε στο Τραμπ μήνυμα στο οποίο επέμενε ότι η Halkbank ήταν αθώα. «Ο Τραμπ έπειτα είπε στον Ερντογάν ότι θα φρόντιζε τα πράγματα, εξηγώντας ότι οι εισαγγελείς της Νότιας Περιφέρειας της (Νέας Υόρκης) δεν ήταν δικοί του, αλλά του Ομπάμα - πρόβλημα που θα λυνόταν όταν θα αντικαθιστούνταν από δικούς του», έγραψε ο Τζον Μπόλτον.
Αυτή όμως δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Ερντογάν έκανε κινήσεις που έδειχναν την ανησυχία του για την εμπλοκή του γαμπρού του Μπεράτ Αλμπαϊράκ και του ιδίου στην υπόθεση. Από το 2016, όταν συνελήφθη ο Ζαράμπ στις ΗΠΑ και μέχρι να έρθει σε συμφωνία με τους εισαγγελείς για να καταθέσει ως μάρτυρας με αντάλλαγμα την επιείκια του δικαστηρίου, η τουρκική κυβέρνηση μέσω εταιρειών lobbying είχε επιδοθεί σε εκστρατεία στην Ουάσινγκτον.
Ο Αλμπαϊράκ είναι ένας από τους δύο γαμπρούς που εμπλέκονται στις επαφές μεταξύ του Τραμπ και του Ερντογάν: ο άλλος είναι ο Τζάρεντ Κούσνερ, σύζυγος της κόρης του αμερικανού προέδρου Ιβάνκα Τραμπ.
Οι συναντήσεις στον Λευκό Οίκο
Τον Απρίλιο του 2019 ο Αλμπαϊράκ συναντήθηκε με τον Κούσνερ, τον Τραμπ και τον υπουργό Οικονομικών Στίβεν Μνιούτσιν στον Λευκό Οίκο, κατόπιν μεσολάβησης ενός τρίτου «γαμπρού»: του Μεχμέτ Γιαλτσιντάγκ, που είναι παντρεμένος με την κόρη του Αϊντίν Ντογκάν, συνεργάτη του Τραμπ στους ομώνυμους πύργους (Trump Towers) της Κωνσταντινούπολης. Η συγκεκριμένη συνάντηση πραγματοποιήθηκε λίγο πριν από την άσκηση δίωξης των ΗΠΑ κατά της Halkbank.
Όπως φαίνεται, οι προσπάθειες επηρεασμού από τον Ερντογάν δεν πήγαν εντελώς χαμένες. Παρά το γεγονός ότι το όνομα του Αλμπαϊράκ αναφέρθηκε ευθέως στην κατάθεση του Ζαράμπ, και ενώ στο κατηγορητήριο των ΗΠΑ κατά της Halkbank αναφέρεται ότι συγγενής του τότε πρωθυπουργού, που μετά θήτευσε ως υπουργός, «έδωσε εντολή» στην Halkbank να συνεχίσει το ξέπλυμα μετά την σύλληψή του το 2013, οι αμερικανοί εισαγγελείς δεν του έχουν ασκήσει δίωξη.
Πριν από ένα μήνα, στις 24 Αυγούστου, ο αμερικανός γερουσιαστής Ρον Γουάιντεν έστειλε επιστολή στον υπουργό Δικαιοσύνης Γουίλιαμ Μπαρ, χαρακτηρίζοντας την συνάντηση: «Ο πρόεδρος Τραμπ, ο υπουργός Μνιούτσιν και ο Τζάρεντ Κούσνερ πραγματοποίησαν αυτήν τη συνάντηση του Λευκού Οίκου παρά το γεγονός ότι ο Αλμπαϊράκ, μαζί με τον πρόεδρο Ερντογάν φαίνεται να εμπλέκονται προσωπικά στο σύστημα Halkbank», έγραψε ο Γουάιντεν, που θεωρεί τον Αλμπαϊράκ βασικό πρόσωπο στην έρευνά του για την παρέμβαση της κυβέρνησης Tραμπ στην ποινική δίωξη κατά της Halkbank.
Η υπόσχεση του Ντόναλντ Τραμπ στους Τούρκους
Ο Αμερικανός Πρόεδρος «υποσχέθηκε σε Τούρκους αξιωματούχους στο Οβάλ Γραφείο ότι θα χρησιμοποιήσει την εξουσία του για να σταματήσει τυχόν περαιτέρω ενέργειες κατά της τράπεζας», σύμφωνα με δήλωση της Επιτροπής Οικονομικών της Γερουσίας.
Η συγκεκριμένη επιτροπή έχει λάβει βεβαίωση από το υπουργείο Οικονομικών ότι ο Ντόναλντ Τραμπ επικοινώνησε τόσο με το ίδιο το υπουργείο όσο και με τομείς της Δικαιοσύνης για την υπόθεση της Halkbank.
Υπό την πίεση του Γουάιντεν, που συμμετέχει στην Επιτροπή Οικονομικών της Γερουσίας, ο Μνιούτσιν παραδέχθηκε ότι συναντήθηκε τρεις φορές με τον Αλμπαϊράκ: μία τον Ιούλιο του 2018 και δύο τον Απριλίου του 2019, συμπεριλαμβανομένης της συνάντησης στο Οβάλ Γραφείο με τον Τραμπ.
· και μια συνάντηση του Λευκού Οίκου τρεις ημέρες αργότερα. Τον Φεβρουάριο, ο Μνιούτσιν είχε πει σε επιτροπή του Κογκρέσου ότι οι συναντήσεις περιελάμβαναν συζητήσεις για τη Halkbank.
«Αυτοί οι ισχυρισμοί εμπλέκουν περαιτέρω τον Αλμπαϊράκ στο σύστημα Halkbank και εγείρουν νέα ερωτήματα σχετικά με την προφανή ανοιχτή πολιτική της διοίκησης για συνάντηση με παραβάτες κυρώσεων», δήλωσε ο Γουάιντεν.
«Ο υπουργός Οικονομικών συζήτησε για τη Halkbank, ενώ ήταν κατηγορούμενη για το μεγαλύτερο σύστημα αποφυγής κυρώσεων στην Iστορία των ΗΠΑ, με έναν βασικό παράγοντα στο σχέδιο. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Πρόεδρος Τραμπ παρεμβαίνει σε ποινική έρευνα για χάρη του προέδρου Ερντογάν», κατέληξε ο Γουάιντεν.
*Με πληροφορίες από έρευνες των OCCRP (occrp.org), BuzzfeedNews (buzzfeednews.com), BBC (bbc.com), CourthouseNews (courthousenews.com), SVT (svt.se) στα πλαίσια των FinCENFiles.
Ποιοι συμμετέχουν στα FinCEN Files
Τα απόρρητα έγγραφα αποκτήθηκαν από τον αμερικανικό ειδησεογραφικό οργανισμό BuzzFeed News (www.buzzfeednews.com), ο οποίος τα μοιράστηκε με τη Διεθνή Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ – www.icij.org).
Στην 16μηνη έρευνα συμμετείχαν περισσότερα από 110 μέσα ενημέρωσης και 400 δημοσιογράφοι σε 88 χώρες, τους οποίους οργάνωσε και συντόνισε το ICIJ.
Ενδεικτικά στα Μέσα Ενημέρωσης που έλαβαν μέρος στα FinCEN Files περιλαμβάνονται:
BBC – Ηνωμένο Βασίλειο
LeMonde– Γαλλία
Sueddeutsche Zeitung, NDR – Γερμανία
L’Espresso – Ιταλία
El Confidencial – Ισπανία
Irish Times – Ιρλανδία
NBC, Miami Herald - ΗΠΑCBC/Radio Canada – Καναδάς
The Indian Express – Ινδία
Asahi Simbun – Ιαπωνία
OCCRP (Διεθνής δημοσιογραφική ομάδα για θέματα Οργανωμένου Εγκλήματος και Διαφθοράς)