Οι εδώ και καιρό υπεσχημένες διαπραγματεύσεις για ελάφρυνση του χρέους της Ελλάδας έχουν ξεκινήσει: οι ελληνικές αγορές έχουν ζαλιστεί, οι πολιτικοί στην Αθήνα χαιρετίζουν μια σημαντική τομή και αξιωματούχοι της ευρωζώνης επιδιώκουν τα δάνεια της διάσωσης να απελευθερωθούν εντός εβδομάδων.
Αυτό θα γίνει μόνο αν όλα πάνε βάσει σχεδίου. Αν και μια συνάντηση των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης τη Δευτέρα σημείωσε πρόοδο στο να σπάσει το αδιέξοδο των πιστωτών στο θέμα της ελληνικής διάσωσης των 86 δισ., οι αξιωματούχοι εξακολουθούν να βρίσκονται στο ξεκίνημα ενός δύσκολου πολιτικού ταξιδιού, αναφέρουν οι Financial Times.
«Επιτέλους έχουμε τη βούληση να το κάνουμε, είμαστε όμως έτοιμοι για μια πλήρη συμφωνία για ελάφρυνση χρέους μέχρι τις 24 Μαΐου; Αμφιβάλλω σοβαρά», επεσήμανε ανώτατος αξιωματούχος της ευρωζώνης που εμπλέκεται στις διαπραγματεύσεις.
Προκειμένου να συνεχίσει να συμμετέχει στο πρόγραμμα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο πιέζει την ευρωζώνη να εγκρίνει μια μεγάλη και σχεδόν αυτόματη ελάφρυνση χρέους όταν τελειώσει το ελληνικό πρόγραμμα το 2018.
Και πάλι, δεν είναι ξεκάθαρο το αν η Γερμανία και άλλοι, πιο σκληροπυρηνικοί πιστωτές είναι πρόθυμοι πάρουν το πολιτικό κόστος τώρα, προχωρώντας σε φερέγγυες δεσμεύσεις για ελάφρυνση χρέους, κάτι που διάφορες χώρες εξακολουθούν να θεωρούν πιθανώς μη αναγκαίο.
Ενώ πολλά σημεία μένει για να επιλυθούν, η πρόοδος που σημειώθηκε έχει ενθουσιάσει τις ελληνικές αγορές. Τα βασικά επιτόκια του 10ετούς δανεισμού του δημοσίου έπεσαν στα χαμηλότερα επίπεδά τους φέτος καθώς οι τιμές των ελληνικών ομολόγων αυξήθηκαν, τη στιγμή που οι μετοχές στο χρηματιστήριο της Αθήνας ανέβηκαν 3% αυτή την εβδομάδα, σε υψηλά έτους.
«Η αντίδραση της αγοράς στις πρόσφατες συζητήσεις φαίνεται σημαντικά διαφορετική από τη μεταβλητότητα που είδαμε νωρίτερα φέτος», ανέφερε ο Cathal Kennedy, Ευρωπαίος οικονομολόγος στην PBC. «Αυτό δείχνει το πόσο σοβαρές θεωρούν οι επενδυτές αυτές τις εξελίξεις».
Κόκκινες γραμμές, επιλογές και η λογική της ελάφρυνσης χρέους
Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, συζήτησε το θέμα της ελάφρυνσης για πρώτη φορά τη Δευτέρα, αλλά βάσει κάποιων προϋποθέσεων. Δεν θα περιλάμβανε κουρέματα στο χρέος της Ελλάδας και ούτε αναθεωρήσεις στους όρους του τρέχοντος προγράμματος διάσωσης.
Αυτό ανοίγει τον δρόμο για μια συζήτηση σχετικά με το πώς θα επαναδιαμορφωθούν τα χρέη της Ελλάδας -που τώρα αγγίζουν περίπου το 180% του εθνικού εισοδήματος-, ώστε να ελαφρυνθούν και να ομαλοποιηθούν με το πέρασμα των δεκαετιών. Ένα μέτρο που χρησιμοποιείται είναι να φτάσει η ετήσια απόσβεση χρέους και οι πληρωμές τόκων περίπου στο 15% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM), το ταμείο διάσωσης της ευρωζώνης, οι χρηματοδοτικές ανάγκες της Ελλάδας θα εκτοξευτούν μετά το 2022, όταν θα λήξει η συμφωνία του 2012, που της επιτρέπει να αναβάλει για 10 χρόνια πληρωμές τόκων από κάποια από τα χρέη της.
Μια βασική εκτίμηση του ESM δείχνει τις χρηματοδοτικές ανάγκες να εκτοξεύονται από 9% του ΑΕΠ το 2022 σε 19,5% μέχρι το 2040 και 24,3% μέχρι το 2060, εκτός και αν εγκριθεί ελάφρυνση χρέους. Σε περίπτωση που η ευρύτερη οικονομία επιδεινωθεί, τότε αυτό το ποσό θα μπορούσε να αυξηθεί μέχρι και 62,8% ως το 2060.
Πιο «επίμαχα» μέτρα που βρίσκονται υπό συζήτηση είναι η επιστροφή κερδών που έχει βγάλει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από τα ελληνικά ομόλογα, τα οποία θα μπορούσαν να αγγίξουν τα οκτώ δισ. ευρώ μέχρι το 2026, και η αντικατάσταση των δανείων από το ΔΝΤ (με επιτόκια 4-5%) από φθηνότερα δάνεια μεγαλύτερης διάρκειας από τον ESM.
Κάθε επιλογή έχει τεχνικά και πολιτικά μειονεκτήματα. Αλλά και πάλι υπάρχει διαφωνία για το πόση ελάφρυνση χρέους χρειάζεται, με το ΔΝΤ να είναι πιο συντηρητικό από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς σχετικά με την προοπτική ανάπτυξης της Ελλάδας, τους στόχους για το πλεόνασμα και τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις.
Ο Mujtaba Rahman, αναλυτής στο Eurasia Group, επεσήμανε: «Το να συμφωνήσουν την εξερεύνηση της ελάφρυνσης χρέους σε θεωρητικό επίπεδο είναι καλό, αλλά το να καταφέρουν να το εφαρμόσουν θα αποδειχθεί δύσκολο».
Συνοχή, αυτόματη ελάφρυνση και γερμανικές εκλογές
Ο Γερούν Ντάισελμπλουμ, ο Ολλανδός υπουργός Οικονομικών και πρόεδρος του Εurogroup, προσπαθεί να καταστήσει πιο εύπεπτη πολιτικά την ελάφρυνση χρέους, αναλύοντας το ζήτημα σε βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα.
Οι βραχυπρόθεσμες κινήσεις -όπως η ανταλλαγή κάποιων δανείων του ESM για μεγαλύτερης διάρκειας χρέος με σταθερό επιτόκιο- είναι μετριοπαθείς αλλά μπορούν να εφαρμοστούν πριν το 2018, χωρίς να κολλήσουν στο σοβαρό εμπόδιο της απαίτησης κοινοβουλευτικής έγκρισης σε Γερμανία, Φινλανδία και Ολλανδία.
Μεσοπρόθεσμα βήματα όπως μεγάλες παρατάσεις στις προθεσμίες ή επιστροφές κερδών από ομόλογα, ρεαλιστικά θα χρειάζονταν μια τέτοια έγκριση -επιφέροντας μια εγχώρια πολιτική πρόκληση τον Ιούνιο, που ο κ. Σόιμπλε θα ήθελε να αποφύγει.
Αξιωματούχοι που εμπλέκονται στις συζητήσεις τονίζουν ότι το Βερολίνο θα έμπαινε στον πειρασμό να αναβάλει δεσμεύσεις μέχρι το τέλος του προγράμματος το 2018, κάτι που βολεύει γιατί είναι μετά τις γερμανικές ομοσπονδιακές εκλογές του 2017. Σύμφωνα με δύο αξιωματούχους της κυβέρνησης, η Γερμανία έχει καλλιεργήσει την ιδέα ενός μηχανισμού έκτακτης ανάγκης, ο οποίος θα προσφέρει ελάφρυνση χρέους αλλά μόνο βάσει του πόσο καλά θα τα πηγαίνει η Ελλάδα στο μέλλον.
Το πρόβλημα είναι ότι το ΔΝΤ έχει ξεκαθαρίσει στους υπουργούς της ευρωζώνης ότι επιθυμεί να συμφωνηθούν τώρα αυτόματες και συγκεκριμένες δεσμεύσεις για ελάφρυνση χρέους, ώστε να συνεχίσει να συμμετέχει στο πρόγραμμα.
Αυτό σημαίνει πως όλη η ελάφρυνση εξαρτάται από πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν με το κλείσιμο του προγράμματος το 2018. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να εξαρτάται από διφορούμενους όρους και μεταμεσονύκτιες διαμάχες μεταξύ υπουργών για χρόνια.
Προϋποθέσεις -και το πρόγραμμα που δεν τελειώνει ποτέ
Καμία χώρα δεν έχει λάβει περισσότερη οικονομική στήριξη από την Ελλάδα, ή έχει εξαρτηθεί από τους διεθνείς πιστωτές της για μεγαλύτερη περίοδο. Πρόκειται για μια δέσμευση που θα κρατήσει για δεκαετίες.
Οι πιστωτές απαιτούν εγγυήσεις για τα επόμενα χρόνια, καθώς και κίνητρα ώστε η Ελλάδα να μην αποκλίνει από τους περιορισμούς στον προϋπολογισμό. Αλλά κάποιοι βλέπουν αυτή την ελάφρυνση χρέους ως έναν τρόπο να δομηθεί ένα πρόγραμμα ατέρμονης λιτότητας, που θα εγκλωβίσει την οικονομική κυριαρχία της Ελλάδας.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, η διαμάχη μπορεί να εκτυλιχθεί γύρω από τις προσδοκίες για τον στόχο πρωτογενούς πλεονάσματος της Ελλάδας 3,5% του ΑΕΠ, το οποίο το ΔΝΤ θεωρεί μη ρεαλιστικό και μη επιτεύξιμο.
Κάποιοι υπουργοί της ευρωζώνης ολοένα χάνουν την υπομονή τους με αυτό που θεωρούν ως «σαμποτάζ» από το ΔΝΤ, ώστε τελικά να τους ωθήσει σε κουρέματα χρέους.
Άλλοι αξιωματούχοι της ευρωζώνης λένε ότι, αν οι διαφορές δεν γεφυρωθούν, τότε μια μερική συμφωνία ίσως αποδειχθεί απαραίτητη, με την Ελλάδα να λαμβάνει δάνεια από την ευρωζώνη ώστε να καλυφθεί την περίοδο του καλοκαιριού, καθώς θα συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις για την ελάφρυνση του χρέους.