Αφήνουμε πίσω τη σύνοδο των BRICS της περασμένης εβδομάδας και μαζί με αυτήν, ευτυχώς, και ορισμένες από τις αγρίως μη ρεαλιστικές συζητήσεις περί ενός νέου νομίσματος που θα εκδώσουν τα πέντε αναδυόμενα μέλη της ομάδας -με στόχο να εκθρονίσουν το δολάριο.
Γράφει ο Alan Beattie
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που παρακολουθούν τις αμφισβητήσεις της παγκόσμιας κυριαρχίας του πράσινου νομίσματος μπορούν να επιστρέψουν στην πιο ρεαλιστική πρόκληση από ένα υφιστάμενο νόμισμα, το κινεζικό ρενμίνμπι. Ενώ οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ζηλεύουν τον διεθνή ρόλο του δολαρίου από τη δεκαετία του 1960 και ήλπιζαν μάταια πως το ευρώ θα μπορούσε να το εκτοπίσει, η προσπάθεια του Πεκίνου εμφανίστηκε ταχύτατα και για έναν πιο πιεστικό λόγο, καθώς οι ΗΠΑ κάνουν το δολάριο όπλο. Αλλά θα αντιμετωπίσει σοβαρές δυσκολίες λόγω των θεμελιωδών προβλημάτων της Κίνας -που είναι διαφορετικά από την παραδοσιακή αδυναμία της Ευρώπης, αλλά είναι αν μη τι άλλο πιο βαθιά ριζωμένα.
Η επιθυμία των Ευρωπαίων να αμφισβητήσουν το δολάριο -που εκφράστηκε έντονα το 2010 από τον Νικολά Σαρκοζί, τότε πρόεδρο της Γαλλίας, μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση- φαίνεται να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο φθόνο για το καθεστώς του ως αποθεματικό και εμπορικό νόμισμα.
Αυτόν τον ρόλο που επιβίωσε από την οριστική κατάρρευση του συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Bretton Woods το 1973. Η αμερικανική κυβέρνηση και οι αμερικανικές εταιρείες, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές διαμαρτυρίες, μπορούσαν να δανείζονται φθηνά και να αποφεύγουν τον συναλλαγματικό κίνδυνο επειδή τα εμπορεύματα και άλλα εμπορεύσιμα αγαθά υπολογίζονταν και τιμολογούνταν σε δολάρια.
Αυτό που ο Σαρκοζί φάνηκε να μην αντιλαμβάνεται ήταν ότι, παρ’ όλο που η κρίση εμφανίστηκε πρώτα στις ΗΠΑ, ωστόσο υπογράμμισε επίσης την αναγκαιότητα του δολαρίου ως νόμισμα τραπεζικής χρηματοδότησης και πληρωμών. Η ανθεκτικότητά του υπογραμμίστηκε από τους ηρωισμούς της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της κρίσης, η οποία απέτρεψε την ολική παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση επεκτείνοντας τις γραμμές ανταλλαγής σε άλλες κεντρικές τράπεζες.
Ούτε η αδύναμη χρηματοπιστωτική ρύθμιση που οδήγησε στην κρίση, ούτε η επίμονα εκκεντρική δημοσιονομική πολιτική (συμπεριλαμβανομένης της αυτοπροκαλούμενης κρίσης χρέους) κατέστρεψαν την πίστη των αγορών σε ένα νόμισμα που υποστηρίζεται από τη Fed. Ούτε καν η καταστροφική προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ δεν το κατάφερε αυτό. Εν τω μεταξύ, η αγορά κρατικών ομολόγων της ευρωζώνης και το τραπεζικό σύστημα παραμένουν κατακερματισμένα από τα εθνικά σύνορα.
Αυτά τα πλεονεκτήματα του δολαρίου παραμένουν. Μια εκδοχή του παραμυθιού των BRICS είναι κάποια θλιβερή φλυαρία από τη Μόσχα για το κλονισμένο δολάριο που θα αμφισβητηθεί από ένα νόμισμα των BRICS που θα υποστηρίζεται από χρυσό. Αλλά τα προβλήματα που υποτίθεται ότι λύνει ο χρυσός απουσιάζουν: το αμερικανικό νόμισμα δεν έχει προφανώς υποτιμηθεί από υπερπληθωρισμό ούτε έχει τεθεί σε σοβαρό κίνδυνο η ανεξαρτησία της νομισματικής πολιτικής της Fed.
Η αμερικανική πολιτική που δίνει ώθηση στην προσπάθεια της Κίνας προέρχεται από διαφορετική πηγή: την οπλοποίηση αυτών των λειτουργιών πληρωμών και χρηματοδότησης για την επιβολή κυρώσεων στους εχθρούς της Αμερικής. Όταν αυτό περιοριζόταν σε χώρες όπως το Ιράν, προκαλούσε εκνευρισμό -συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ, της οποίας οι εταιρείες αποτράπηκαν έντονα από το να συναλλάσσονται εκεί- αλλά όχι μεγάλη ανησυχία.
Τώρα εξαπλώνεται σε περισσότερες χώρες και οι ΗΠΑ έχουν μακρόπνοες ιδέες, όπως η κατάσχεση των αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας για να πληρώσουν για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Όπως έχουν αναλύσει εκτενώς οι συνάδελφοί μου στους Financial Times, όλο και περισσότερες αναδυόμενες αγορές ανησυχούν αναφορικά με το ότι πρέπει να στηρίζονται στο εκφρασμένο σε δολάρια σύστημα της παγκόσμιας οικονομίας.
Σε αντίθεση με το ευρώ, το οποίο είχε πολύ λίγα εγγενή πλεονεκτήματα έναντι του δολαρίου, η Κίνα διαθέτει σχετικά προηγμένα συστήματα ψηφιακών πληρωμών και μπορεί να παρουσιάσει το επίσημο ψηφιακό ρένμινμπι ως έναν τρόπο παράκαμψης των αμερικανικών κυρώσεων. Αλλά και εδώ συναντά ένα πρόβλημα που αντιμετώπισε και το ευρώ.
Το σύστημα του δολαρίου είναι ένα αλληλένδετο σύνολο θεσμών που θα είναι δύσκολο να αντικατασταθεί αποσπασματικά. Οι διασυνοριακές πληρωμές μπορούν να γίνουν σε ρένμινμπι, αλλά αν ένα από τα δύο άκρα της συναλλαγής περιλαμβάνει τελικά πληρωμή σε δολάρια, εξακολουθεί να είναι ευάλωτο στις κυρώσεις του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών. Οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες μπορούν να δέχονται πληρωμές σε ρένμινμπι, αλλά είναι απίθανο να θέλουν να διατηρούν περιουσιακά στοιχεία σε ένα νόμισμα που υπόκειται σε capital controls.
Και η Κίνα θα είχε σοβαρές αδυναμίες ως θεματοφύλακας του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι φόβοι για την προστασία της ιδιωτικής ζωής γύρω από τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών μπορεί να είναι υπερβολικοί. Αλλά το να μπει κανείς πλήρως στη χρήση ενός ψηφιακού ρένμινμπι είναι ένα άλμα πίστης ότι η κινεζική κυβέρνηση, ένας παγκόσμιος εμπειρογνώμονας στην κατασκοπεία, δεν θα καταφέρει να συλλέξει και να εκμεταλλευτεί προσωπικά δεδομένα από τους χρήστες της.
Ομοίως, είναι άλλο πράγμα μια υπερδραστήρια αμερικανική κυβέρνηση που χρησιμοποιεί αμερικανικές τράπεζες για να κυνηγήσει τους Ρώσους ολιγάρχες. Αλλά η Κίνα επιβάλλει ευρείας κλίμακας εμπορικές κυρώσεις σε χώρες – στην περίπτωση της Αυστραλίας μόνο και μόνο επειδή είχε το θράσος να ζητήσει έρευνα για την προέλευση της Covid-19.
Οι ρόλοι ενός διεθνούς νομίσματος αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, τελικά, η εμπιστοσύνη σε ένα παγκόσμιο στάνταρντ συνεπάγεται θεμελιώδη εμπιστοσύνη στην ανοικτότητα και την αξιοπιστία του εκδότη του.
Είναι αλήθεια ότι η -ήδη σημαντική- προθυμία των ΗΠΑ να οπλοποιήσουν τα παγκόσμια δίκτυα πληρωμών και άλλες λειτουργίες, θα ενταθεί πιθανότατα αν ο Τραμπ κερδίσει τις εκλογές. Οι κυβερνήσεις που φοβούνται τις αμερικανικές κυρώσεις μπορεί κάλλιστα να θελήσουν να διαφοροποιήσουν τα χρηματοπιστωτικά συστήματα στα οποία βασίζονται, μεταξύ άλλων και προς το ρενμίνμπι. Αλλά η Κίνα υπό τον Σι Τζινπίνγκ όχι μόνο βλέπει το μοντέλο ανάπτυξής της να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, αλλά κινείται περαιτέρω προς ένα καταπιεστικό κράτος που παρεμβαίνει εκτενώς στην οικονομία της, στη ζωή των πολιτών της και στην ασφάλεια της περιοχής και πέραν αυτής.
Ένα νόμισμα των BRICS που θα αμφισβητεί το δολάριο είναι μια φαντασίωση, αλλά από την πλευρά της η Κίνα έχει αυτοπροκαλούμενα προβλήματα που θα δυσχεράνουν τις προσπάθειες του ρένμινμπι να αναλάβει το ρόλο του αμερικανικού νομίσματος σε μεγάλη κλίμακα.