Η ακρίβεια στο... ράφι αποτελεί αυτή τη στιγμή τον μεγάλο εφιάλτη για τους καταναλωτές και το υπ΄ αριθμόν ένα στοίχημα για την κυβέρνηση.
Γράφει ο Λουκάς Γεωργιάδης
Μια σειρά από αντικειμενικούς λόγους έχουν οδηγήσει σε εκτίναξη των τιμών στα πλέον βασικά προϊόντα, ενώ το διαθέσιμο εισόδημα εμφανίζεται συρρικνωμένο, με ό,τι συνεπάγεται κάτι τέτοιο για την κάλυψη άλλων υποχρεώσεων από τα νοικοκυριά, όπως η πληρωμή δόσεων για την εξυπηρέτηση δανείων ή οι φορολογικές υποχρεώσεις (φόρος εισοδήματος, ΕΝΦΙΑ κλπ.) ή ακόμη και οι μηνιαίες δόσεις για την εξόφληση των παλαιών υψηλών οφειλών στους λογαριασμούς ρεύματος και φυσικού αερίου.
Σημείο μηδέν η κρίση στην Ουκρανία
Γενεσιουργός αιτία της ακρίβειας είναι η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, καθώς κατέστησε το πολύτιμο αγαθό της ενέργειας, ως καθοριστικό παράγοντα για τη διαμόρφωση της ζωής και της καθημερινότητας, όλων των κατοίκων του πλανήτη.
Η εκτίναξη των τιμών του φυσικού αερίου τροφοδότησε τις μεγάλες αυξήσεις στην τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος. Οι επιδοτήσεις μπορεί να κάλυψαν ένα μέρος της ζημιάς για τα νοικοκυριά, αλλά στις επιχειρήσεις, η επίδραση ήταν σαφέστατα και πολλαπλάσια αρνητική. Το πρώτο μέλημα των επιχειρήσεων μετά την πίεση στα λειτουργικά κόστη ήταν να προσαρμόσουν αναλόγως και τις τιμές των προϊ9όντων που πωλούν. Για παράδειγμα, επειδή αυτή τη στιγμή, το υπ΄ αριθμόν ένα πρόβλημα είναι οι τιμές των τροφίμων, ελάχιστοι μπορούν να διανοηθούν το σοκ στις τιμές των σπόρων, των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων.
Πώς άναψε η... φωτιά στις τιμές
Ένα μπουκάλι φυτοφαρμάκου για ένα στρέμμα καλλιέργειας πατάτας από τα 15 ευρώ στα τέλη του 2021 έφτασε μέσα σε λίγους μήνες στα 40 ευρώ!
Από την άλλη πλευρά, τα λιπάσματα από τα 15 ευρώ το σακί ξέφυγαν προς τα 50 ευρώ, ενώ οι τιμές στους σπόρους υπερδιπλασιάστηκαν. Για τους λόγου το αληθές, ας ανατρέξουμε ένα χρόνο πίσω, όταν η τιμή του σιταριού διαμορφώθηκε στα 0,50 ευρώ ανά κιλό, ενώ το 2021 ήταν στα 0,26-0,29 ευρώ το κιλό. Η εκτίναξη της τιμής στο διεθνές χρηματιστήριο εμπορευμάτων δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο του αυξημένου κόστους καλλιέργειας, αλλά και των περιορισμένων ποσοτήτων που εξάγονταν από την Ουκρανία, η οποία αποτελεί τον βασικό προμηθευτή του... μισού πλανήτη!
Η τιμή του γάλακτος ενισχύθηκε κατά 20-40% στον παραγωγό, αν και οι ζωοτροφές εκτινάχθηκαν κατά 60%-800%. Συνεπώς, με την εκτίναξη των ζωοτροφών δεν θα μπορούσαν να μείνουν... ανέγγιχτες οι τιμές σε κρέατα και πουλερικά, όπου οι αυξήσεις είναι πραγματικά εντυπωσιακές. Επιπλέον, η βιομηχανία τροφίμων που είναι εντάσεως κεφαλαίου αλλά και εργασίας, είδε το κόστος παραγωγής να εκτινάσσεται λόγω των τιμών του φυσικού αερίου και του ρεύματος. Ο τιμάριθμος χονδρικής "τρέχει" με ισχυρό διψήφιο ποσοστό, γεγονός που δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για συγκράτηση και απορρόφηση του κόστους στη λιανική.
Σε ένα άλλο βασικό προϊόν, το ελαιόλαδο, ακόμη και αν κάποιος δεν... ράντισε πέρυσι τον ελαιώνα του, εντούτοις, είχε να αντιμετωπίσει το κόστος των λιπασμάτων, το οποίο όμως, φαίνεται ακόμη περισσότερο φέτος, αφού οι αυξήσεις στις τιμές τους, ενσωματώνονται με χρονική καθυστέρηση. Επιπλέον, τα εργατικά για τη συγκομιδή της ελιάς από τα 30 ευρώ το 2021 εκτινάχθηκαν στα 45, 50 ή και 60 ευρώ, ελλείψει εργατικών χεριών και θετικών προσδοκιών για την αύξηση του μεροκάματου για να τα βγάλουν πέρα οι άνθρωποι.
Συνεπεία αυτών των εξελίξεων, η τιμή στον παραγωγό από τα 2,50-2,80 ευρώ το 2021 έφτασε κοντά στα 5,00 ευρώ φέτος. Αυτό σημαίνει ότι στην τυποποίηση, λόγω του επιβαρυμένου ενεργειακού κόστους, η τιμή φτάνει ακόμη και στα 8,00 ευρώ, οπότε στο ράφι θα φτάσει τα 10,00 ευρώ! Όλοι όσοι πηγαίνουν στο σούπερ μάρκετ βλέπουν ότι η διαφορά είναι φανερή. Σημειώνεται ότι οι παραγωγοί που πωλούν στα ελαιοτριβεία μεγάλες ποσότητες αναγκαστικά εκδίδουν τιμολόγια, τα οποία... συνοδεύουν τη διαδικασία διάθεσης του στην αγορά σε όλους τους ενδιάμεσους κρίκους, μέχρι το πολύτιμο είδος να φτάσει στον τελικό καταναλωτή.
Έτσι, έχουμε λάδια που πωλούνται με 5,00 ευρώ το λίτρο απευθείας από τον παραγωγό και λάδια με 10,00 ευρώ στο ράφι! Ωστόσο, στην περίπτωση του ελαιόλαδου πρέπει να ληφθεί υπόψιν η παράμετρος, ότι η Ισπανία, ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς παγκοσμίως, υπέστη πέρυσι τεράστια καταστροφή της παραγωγής, ενώ κάτι ανάλογο συνέβη και στην Ιταλία. Η κατάσταση αυτή ευνόησε τους Έλληνες παραγωγούς, οι οποίοι μετά από πάρα πολλά χρόνια πέτυχαν... μπίνγκο, αφού η παραγωγή ήταν υψηλή, η απόδοση της σχέσης ελαιοκάρπου/ελαιόλαδου από τις υψηλότερες και η τιμή στο... limit up! Στο θέμα των ελαίων, ας λάβουμε υπόψιν μας και τον πενταπλασιασμό της τιμής στο ηλιέλαιο ή τον τριπλασιασμό στο καλαμποκέλαιο, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί και το κόστος των καυσίμων και κυρίως του πετρελαίου κίνησης, το οποίο έχει προστιθέμενη αξία, καθώς συμβάλλει καθοριστικά στην τελική τιμολόγηση των προϊόντων, αφού οι μετακινήσεις γίνονται κυρίως με πετρελαιοκίνητα οχήματα. Ακόμη χειρότερη είναι η κατάσταση με τα καύσιμα των πλοίων, καθώς τα προϊόντα φτάνουν στα νησιά σε... βαπορίσιες τιμές, αν ληφθούν υπ΄όψνι και τα αυξημένα ναύλα. Τα αυξημένα ναύλα με τη σειρά τους είναι αποτέλεσμα της έκρηξης των τιμών των καυσίμων, αλλά και της διετούς "σφαλιάρας" λόγω του κορωνοϊού.
Εξάλλου, "το καλάθι του νοικοκυριού" λειτουργεί σε σημαντικό βαθμό, κάτι το οποίο προκάλεσε και το ενδιαφέρον άλλων κυβερνήσεων στην Ευρώπη, οι οποίες παρακολουθούν την εφαρμογή του, αν και χάθηκε πολύτιμος χρόνος πέρυσι γι αυτές, όταν σημειώθηκε η έξαρση των τιμών. Το συγκεκριμένο μέτρο λειτούργησε αποτρέποντας πολύ μεγαλύτερες αυξήσεις, ενώ οι μειώσεις που καταγράφονται στις τιμές των προϊόντων του είναι μικρές έως και ανεπαίσθητες.
Η καθυστέρηση της Ε.Ε.
Όλα τα παραπάνω πρέπει να τα δούμε υπό το πρίσμα της αργοπορίας των Ευρωπαίων να υιοθετήσουν το πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου.
Το πολύτιμο ενεργειακό αγαθό κάλπαζε ανεξέλεγκτο στο Χρηματιστήριο του Άμστερνταμ, ενώ λίγες ημέρες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, είχε ζητήσει από τους ομολόγους του, να συμφωνήσουν στην επιβολή πλαφόν. Τελικώς, το φυσικό αέριο έφτασε ακόμη και στα 320 ευρώ ανά μεγαβατώρα, το ρεύμα στα 650 ευρώ και μόλις υιοθετήθηκε το πλαφόν τον περασμένο Σεπτέμβριο (με καθυστέρηση 7 μηνών!), τότε άρχισε η αποκλιμάκωση των τιμών. Όμως, τότε ήταν αργά γιατί η τιμολόγηση των "τσουχτερών" τιμών της ενέργειας περνούσαν στην παραγωγική διαδικασία επηρεάζοντας πρωτίστως τις τιμές των τροφίμων.
Εκτιμάται ότι η ολιγωρία των Ευρωπαίων να προχωρήσουν στην υιοθέτηση του πλαφόν των 120 ευρώ ανά μεγαβατώρα στο φυσικό αέριο, κόστισε στις τσέπες των Ευρωπαίων πολιτών, πάνω από 1 τρισ. ευρώ! Και όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό το κόστος είχε αντίκτυπο στα μεγέθη των προϋπολογισμών, καθώς οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να τρέχουν πίσω από τις εξελίξεις με τη χορήγηση επιδοτήσεων σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Η ζημία είχε γίνει και καταγράφεται ως πάρα πολύ μεγάλη....
Τιμολογούνται οι νέοι μισθοί
Η αύξηση του βασικού μισθού κατά 20% μέσα σε ενάμιση χρόνο και οι υψηλότερες αμοιβές λόγω ανοίγματος της οικονομικής δραστηριότητας, αποτελούν το δεύτερο στάδιο τροφοδότησης των τιμών, λόγω επιβάρυνσης του λειτουργικού κόστους των επιχειρήσεων.
Οι επιχειρήσεις σε μεγάλο βαθμό... σοκαρίστηκαν από τις αυξήσεις στους βασικούς μισθούς, οι οποίες δόθηκαν λόγω του πληθωρισμού. Ταυτόχρονα, δημιουργήθηκαν ανατιμητικές προσδοκίες, καθώς μετά από πολλά χρόνια, 1.600.000 συνταξιούχοι έλαβαν αυξήσεις στις μηνιαίες αποδοχές τους. Ακόμη και αν ο πληθωρισμός "ροκάνισε" τις αυξήσεις αυτές, εντούτοις, η ονομαστική βελτίωση των αποδοχών τους, λειτουργεί ενισχυτικά στις πληθωριστικές πιέσεις.
Ωστόσο, υπάρχει ένα πολύ σοβαρό οικονομικό παράδοξο, το οποίο συνίσταται στο γεγονός της αύξησης των μισθών και της ταυτόχρονης κατάρρευσης του Γενικού Δείκτη Τιμών. Η κατάρρευση αυτή είναι μονοδιάστατη και αφορά την κάθετη πτώση της τιμής του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος, ενώ την ίδια στιγμή ο τιμάριθμος των τροφίμων παραμένει σταθερά πάνω από το 11%, με αυξήσεις σε φρούτα, κρέατα, λάδια και άλλα προϊόντα, οι οποίες μέσα σε ενάμιση χρόνο ξεκινούν από το 40% και φτάνουν ακόμη και το 100%! Αναμφίβολα, ένα σοβαρό στοιχείο αβεβαιότητας το προσεχές διάστημα, σχετίζεται με το ενδεχόμενο να επιδράσουν ανοδικά στον πληθωρισμό, οι αυξήσεις των εισοδημάτων. Ακόμη και αν ο πληθωρισμός υποχωρήσει στο 2% ή 3%, αυτό δεν σημαίνει ότι μειώθηκαν οι τιμές, αλλά επιβραδύνθηκε ο ρυθμός ανόδου. Οπότε και πάλι το ζήτημα της ακρίβειας θα είναι πρώτο, ακόμη και με πληθωρισμό κάτω από το όριο ασφαλείας του 2%...
Πώς μπορεί να παρέμβει η κυβέρνηση
Μεγάλο ζητούμενο για την κοινωνία είναι ο τρόπος με τον οποίο σκέφτεται να παρέμβει η κυβέρνηση, προκειμένου να μετριαστούν οι συνέπειες της ακρίβειας στα οικονομικά των νοικοκυριών.
Η σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου σχετικά με τη μείωση των τιμών στα ακτοπλοϊκά εισιτήρια έχει πολλές πτυχές, αλλά μπορεί να αποτελέσει οδηγό για την κυβέρνηση, ώστε να προχωρήσει σε "συμφωνίες κυρίων", κυρίως με τη βιομηχανία τροφίμων, αλλά και όπου αλλού απαιτείται. Βέβαια, οι εκπτώσεις των ακτοπλοϊκών εταιρειών στα εισιτήρια κατά 20%, αφορούν πιο περιορισμένο αριθμό προσώπων, τα οποία δεν έχουν κλείσει ακόμη εισιτήριο, ενώ η συντριπτική πλειονότητα πήρε τον... μουντζούρη των υψηλών τιμών.
Από την άλλη πλευρά, στις ακτοπλοϊκές εταιρείες υπάρχουν πολλές ιδιαιτερότητες. Για παράδειγμα, μια τέτοια μείωση των ναύλων δείχνει ότι οι εταιρείες, έχουν περιθώριο για εκπτώσεις υπό τον φόβο να... ξεμείνουν από επιβάτες. Για να έχετε μια αίσθηση της κατάστασης, σκεφτείτε ότι αυτή τη στιγμή διατίθενται βίλες στη Μύκονο στη μισή τιμή από αυτήν που είχαν βγει στην αγορά προ μηνός ή διμήνου! Αυτό συνέβη γιατί οι απίστευτες τιμές σε ένα από τα πιο γνωστά μέρη του πλανήτη, ήταν κυριολεκτικά του... τρελού! Ο θόρυβος που ξεσηκώθηκε, άλλαξε τα σχέδια πολλών, με αποτέλεσμα να καταγραφεί η ζημιά στην πορεία των αφίξεων, οι οποίες είναι κατά 20% λιγότερες σε σχέση με πέρυσι. Άρα, προ το κινδύνου κατάρρευσης της φετινής σαιζόν, το ζητούμενο για τις επιχειρήσεις είναι να ρίξουν τα περιθώρια κέρδους, για να μην πάθουν... νίλα, σε μια χρονιά όπου ο τουρισμός αναμένεται να σημειώσει ιστορικό ρεκόρ σε επίπεδο αφίξεων και εισπράξεων. Επιπλέον, σημειώνεται ότι οι ακτοπλοϊκές εταιρείες είναι εδώ και χρόνια ζημιογόνες και πάνε να βγάλουν... σπασμένα προηγουμένων ετών φέτος.
Τι μπορεί να κάνει όμως η κυβέρνηση από δω και πέρα; Το πρώτο πράγμα είναι φυσικά η ένταση των ελέγχων στην αγορά για να διαπιστωθεί αν τηρούνται τα περιθώρια κέρδους, με βάση σχετική υπουργική απόφαση του 2021. Επιπλέον, μπορεί με διαφημιστικά μηνύματα στον Τύπο (έντυπο και ηλεκτρονικό) ή στα sites και τους επίσημους λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να κινητοποιήσει τους καταναλωτές, μέσω της ειδικής τηλεφωνικής γραμμής του υπουργείου Ανάπτυξης, ώστε να διαμορφωθεί μια βάση δεδομένων σχετικά με τις... περίεργες τιμές που βλέπουν στην αγορά. Στη συνέχεια, πρέπει να χαρτογραφηθεί η χώρα και να γίνουν οι αναγκαίες κινήσεις σε επίπεδο κατανομής του προσωπικού των ελεγκτικών υπηρεσιών. Και μόνο ο... μπαμπούλας, μπορεί να βοηθήσει ώστε, αν μη τι άλλο, να συγκρατηθούν οι τιμές με βάση τα νόμιμα περιθώρια κέρδους, καθώς πολλοί θα μπουν μέσα στο καλοκαίρι στον πειρασμό να κάνουν όσο γίνεται μεγαλύτερες "αρπαχτές".
Σε κάθε περίπτωση, ο ίδιος ο πρωθυπουργός με την ηγεσία του υπουργείου Ανάπτυξης, πρέπει να φέρει το... παιχνίδι σε ανώτατο επίπεδο. Πρέπει να συναντηθεί ο ίδιος με τους εκπροσώπους της βιομηχανίας τροφίμων, για να καταγράψει την πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις, αλλά ταυτόχρονα, να βρει με αυτές λύσεις, ώστε να υπάρξει όφελος και στον τελικό καταναλωτή. Η επέκταση του Market Pass μπορεί να δίνει μια ανάσα στα νοικοκυριά, ωστόσο, αποτελεί ένα... δέλεαρ για πολλές επιχειρήσεις, ώστε να μην προχωρήσουν σε μειώσεις τιμών και να μην περιορίσουν τα περιθώρια κέρδους. Ωστόσο, εδώ υπάρχει και ο αντίλογος. Μετά τη δοκιμασία της πανδημίας, χιλιάδες επιχειρήσεις είδαν τα μεγέθη τους να ανατρέπονται. Σήμερα, μία στις δύο επιχειρήσεις βρίσκεται με ζημιές ή μηδαμινά κέρδη. Δυστυχώς, ο φαύλος κύκλος του πληθωρισμού "επιβάλλει" την άποψη ότι ο ένας πρέπει να μεταφέρει τη ζημιά στον άλλον και όποιος αντέξει. Αν μάλιστα, το διεθνές περιβάλλον παρουσιάσει επιδείνωση, τότε τον χειμώνα όλα είναι ανοικτά. Μέχρι τότε θα είναι δύσκολο να τιθασευτούν οι αυξητικές τάσεις στις τιμές των προϊόντων, ενώ διεθνείς οργανισμοί προειδοποιούν ότι είτε λόγω της κλιματικής αλλαγής είτε λόγω της εγκατάλειψης αγροτικών εκτάσεων είτε λόγω της έλλειψης εργατικών χεριών, τα επόμενα χρόνια μπορεί να είναι ακόμη πιο δύσκολα για όλους μας. Η ακρίβεια ήρθε για να μείνει, έχοντας τα πάνω και τα κάτω της. Εν προκειμένω, όταν κάποιος μιλάει για... λύσεις στο θέμα της ακρίβειας, είναι σαν να ανοίγει διάλογο σχετικά με τον... τετραγωνισμό του κύκλου! Δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα...