Τι κάνει η Μόνα Λίζα; Με πρώτη ματιά το θέμα του πιο διάσημου πίνακα στον κόσμο φαίνεται να χαμογελά. Αν κοιτάξετε ξανά το χαμόγελό της σβήνει. Όταν επανεμφανιστεί στη συνέχεια, είναι ένα διαφορετικό χαμόγελο. Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι πέτυχε αυτό το διφορούμενο αποτέλεσμα με τη χρήση τεχνικής sfumato, θολώνοντας τις γραμμές γύρω από το πρόσωπο της Μόνα Λίζα. Όσες φορές κι αν κοιτάξετε, δεν είστε σίγουροι για το τι συμβαίνει.
Η μεταπανδημική οικονομία μοιάζει με τη Μόνα Λίζα. Κάθε φορά που κοιτάς, βλέπεις κάτι διαφορετικό. Μετά το χάος στον τραπεζικό κλάδο, πολλοί αναλυτές είναι πλέον πεπεισμένοι ότι η παγκόσμια οικονομία οδεύει προς μια «σκληρή» ύφεση. Λίγοι φαίνεται να περιμένουν ένα σενάριο «μη προσγείωσης», στο οποίο η οικονομία παραμένει άστατη από την αύξηση των επιτοκίων – μια μοντέρνα άποψη μόλις πριν από εβδομάδες και η οποία αντικατέστησε την κοινή άποψη στα τέλη του 2022 ότι μια ήπια ύφεση ήταν βέβαιη.
Εν ολίγοις: σπάνια ήταν δυσκολότερη οι προβλέψεις. Τον περασμένο χρόνο, το εύρος των προσδοκιών των αναλυτών για την τριμηνιαία αύξηση του αμερικανικού ΑΕΠ ήταν διπλάσιο από ό,τι το 2019. Η λέξη «αβεβαιότητα» εμφανίζεται περισσότερες από 60 φορές στις πιο πρόσφατες παγκόσμιες προοπτικές του ΔΝΤ, περίπου δύο φορές περισσότερες από ό,τι στις αναφορές του Απριλίου και Οκτωβρίου 2022. Όταν επήλθε ο τραπεζικός πανικός, κανείς δεν είχε την παραμικρή ιδέα τι θα έκανε στη συνέχεια η Federal Reserve με τα επιτόκια τον Μάρτιο – ορισμένοι επενδυτές περίμεναν αύξηση επιτοκίων, άλλοι καμία αλλαγή, άλλοι μείωση – και οι επόμενες συνεδριάσεις φαίνονται εξίσου απρόβλεπτες. Στην τελευταία συνεδρίαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τη νομισματική πολιτική τον περασμένο μήνα, η Πρόεδρός της Κριστίν Λαγκάρντ, ήταν ωμή σχετικά με τον ρόλο του ιδρύματός. «Δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί αυτή τη στιγμή ποια θα είναι η πορεία στο μέλλον», είπε.
Οι επίσημοι στατιστικολόγοι παλεύουν να κατανοήσουν την εικόνα. Φυσικά, επικαιροποιούν τις εκτιμήσεις τους για τα πάντα, από το ΑΕΠ έως την απασχόληση καθώς έρχονται περισσότερα στοιχεία. Αλλά κάτι έχει αλλάξει. Οι αναθεωρήσεις του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερες απ’ ότι κανονικά. Τον Μάρτιο η στατιστική υπηρεσία της Βρετανίας εξέδωσε μερικές τεράστιες αναθεωρήσεις. Η δημοσίευση έδειξε ότι οι πραγματικές επιχειρηματικές επενδύσεις ήταν σύμφωνες με το επίπεδο πριν από την πανδημία, όχι 8% κάτω από αυτό που πίστευαν κάποτε. Τον περασμένο μήνα οι Αυστραλοί στατιστικολόγοι μείωσαν περισσότερο από το μισό την εκτίμησή τους για την αύξηση της παραγωγικότητας το τρίτο τρίμηνο του 2022. Εκείνο το έτος, το αμερικανικό Γραφείο Στατιστικών Εργασίας (BLS) εξέδωσε αναθεωρήσεις στην εκτίμησή του για προσλήψεις εκτός γεωργικών εκμεταλλεύσεων (χωρίς προσαρμογή για την εποχικότητα) τ 59.000 το μήνα μεταξύ των πρώτων και τρίτων εκτιμήσεων, σε σύγκριση με 40.000 το 2019.
Τι συμβαίνει; Ίσως ο κόσμος να είναι απλώς πιο ασταθής. Τον περασμένο χρόνο, η Ευρώπη γνώρισε τον μεγαλύτερο πόλεμο των τελευταίων επτά δεκαετιών, αναταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα, μια ενεργειακή κρίση και μια περίοδο τραπεζικής αναταραχής.
Ωστόσο, υπάρχουν επίσης βαθύτερες, διαρθρωτικές αλλαγές στο παιχνίδι. Το πρώτο σχετίζεται με τις διαταραχές από την Covid-19. Ο κόσμος μετέπεσε από την κατάρρευση στην ραγδαία ανάπτυξη καθώς τα lockdown ήρθαν και παρήλθαν. Αυτό έχει καταστρέψει τις «εποχικές προσαρμογές» που είναι κοινές στους περισσότερους οικονομικούς αριθμούς. Τον Φεβρουάριο το BLS άλλαξε τους παράγοντες που εφαρμόζει στον πληθωρισμό, γεγονός που καθιστά πολύ πιο δύσκολη την ερμηνεία των μηνιαίων επιτοκίων. Ο ετήσιος δομικός πληθωρισμός το τελευταίο τρίμηνο του 2022 «αυξήθηκε» από 3,1% σε 4,3%. Είναι επίσης πιο δύσκολο απ’ ότι συνήθως να κατανοήσουμε τον πληθωρισμό της ευρωζώνης. Ο Καμίλ Κοβάρ της συμβουλευτικής εταιρείας Moody’s Analytics, σημειώνει ότι ανάλογα με την εποχική προσαρμογή, ο βασικός πληθωρισμός μηνιαίως τον Μάρτιο ήταν τόσο χαμηλός ώστε να είναι 0,2% ή 0,4%. 
Η δεύτερη αλλαγή σχετίζεται με τα μεγέθη του δείγματος. Η πανδημία επιτάχυνε μια τάση κατά την οποία ένα αυξανόμενο ποσοστό ανθρώπων δεν ανταποκρίνεται σε επίσημες έρευνες. Στην Αμερική το ποσοστό ανταπόκρισης για την έρευνα που χρησιμοποιήθηκε για την εκτίμηση των κενών θέσεων μειώθηκε από σχεδόν 60% λίγο πριν την πανδημία σε περίπου 30%. Όταν χτύπησε η Covid, το ποσοστό ανταπόκρισης στην έρευνα εργατικού δυναμικού της Βρετανίας μειώθηκε περίπου στο μισό. Κατά τη διάρκεια του lockdown ορισμένες επιχειρήσεις έκλεισαν. Και ο κόσμος ξέφυγε από τη συνήθεια να συμπληρώνει ερωτηματολόγια. Η δυσπιστία στην κυβέρνηση μπορεί επίσης να έχει αυξηθεί, αφήνοντας τους ανθρώπους απρόθυμους να βοηθήσουν τους στατιστικολόγους.
Τα μειωμένα ποσοστά απόκρισης πιθανώς αυξάνουν την αστάθεια των δεδομένων. Μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε προκατάληψη. Τα άτομα που σταμάτησαν να ανταποκρίνονται σε έρευνες φαίνονται λιγότερο ευημερούντα από αυτά που συνεχίζουν να το κάνουν, διογκώνοντας το εισόδημα κατά παραπλανητικό τρόπο. Ο Τζόναθαν Ροθμπάουμ από το Census Bureau [Υπηρεσία Απογραφής] προτείνει ότι η πραγματική μέση αύξηση του εισοδήματος των νοικοκυριών στην Αμερική από το 2019 έως το 2020 ήταν 4,1%, όχι 6,8% όπως αναφέρθηκε αρχικά, μετά από κατάλληλες διορθώσεις για την μη ανταπόκριση. Από το 2020 η μη ανταπόκριση συνέχισε να αυξάνει τα στατιστικά στοιχεία εισοδήματος κατά περίπου 2%. Μια έκθεση του Ομαΐρ Σαρίφ της εταιρείας συμβούλων Inflation Insights υποδηλώνει ότι η διόρθωση για «προκατάληψη μη απάντησης» μπορεί επίσης να συνέβαλε σε πρόσφατες μεγάλες αναθεωρήσεις στα αμερικανικά δεδομένα κερδών. 
Ο τρίτος λόγος σύγχυσης πηγάζει από τη διαφορά μεταξύ «σκληρών» και «απαλών» δεδομένων – αντικειμενικών μέτρων όπως το επίπεδο ανεργίας και υποκειμενικών μέτρων όπως οι μελλοντικές προσδοκίες των ανθρώπων. Κανονικά οι δύο τύποι κινούνται σε συγχρονισμό. Αυτή τη στιγμή είναι πολύ μακριά. Οι «ήπια» μέτρα φαίνονται υφεσιακά. Τα «σκληρά» μέτρα δείχνουν αξιοπρεπή ανάπτυξη. Η απόκλιση μπορεί να αντανακλά τη δυσθυμία των ανθρώπων με τον πληθωρισμό. Οι τιμές στις πλούσιες χώρες εξακολουθούν να αυξάνονται κατά 9% από έτος σε έτος.
Οι επενδυτές και οι στατιστικολόγοι θα κατανοήσουν καλύτερα την παγκόσμια οικονομία σε περιόδους αστάθειας και πληθωρισμού. Καθώς οι επιπτώσεις της πανδημίας εξασθενούν, τόσο θα εξασθενούν οι στρεβλώσεις στις εποχικές προσαρμογές. Οι οικονομολόγοι έχουν ήδη σημειώσει πρόοδο στην ενσωμάτωση εναλλακτικών δεδομένων στις προβλέψεις, συμβάλλοντας στο να ξεπεραστεί το πρόβλημα της μείωσης ανταπόκρισης στις έρευνες. Αλλά αυτή είναι ελάχιστη ανακούφιση για τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις που πρέπει να λάβουν αποφάσεις τώρα αμέσως—ή για άτομα που απλώς προσπαθούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Μην εκπλαγείτε αν η παγκόσμια οικονομία παραμείνει σε κατάσταση sfumato για λίγο ακόμα.