Για την ανάγνωση της ταυτότητας του Ελληνισμού και της παρακαταθήκης του Γένους, υπάρχει ανεξάντλητος πλούτος πνευματικής ύλης με αφετηρία και φορέα την Ελληνική Γλώσσα. Αφορμή γι’ αυτή τη σύντομη αναφορά μου, η θεσμοθετημένη ως Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας (ημέρα θανάτου του Εθνικού Ποιητή Διονυσίου Σολωμού) 9η Φεβρουαρίου.
Του Γιάννη Ρούντου*
Στην ιστορική εξέλιξή της, η διαδρομή της Γλώσσας μας ακολουθεί τις μεταβολές στην πορεία του Ελληνισμού ανά τους αιώνες. Σύμφωνα με τις πλέον έγκυρες πηγές γνώσης (βλ. “Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας”, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο - έκδοση 1999) διακρίνονται πέντε περίοδοι στην περιοδολόγηση της γλωσσικής ιστορίας μας:
Η πρώτη, από τα παλαιότερα τεκμήρια των πινακίδων της Γραμμικής Β σε συλλαβική γραφή, όπου πιστοποιείται από τον 13ο αι. π.Χ. η διαμόρφωση της ιδιαίτερης γλωσσικής οντότητας της Ελληνικής μέσα στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια, και από τις βασικές διαλέκτους της Αρχαίας Ελληνικής κατά την ιστορική περίοδο, φθάνει μέχρι τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.).
Η δεύτερη περίοδος στη συνέχεια είναι αυτή της Κοινής, που περιλαμβάνει και την εποχή του Ιουστινιανού (527-565 μ.Χ.).
Η τρίτη, η Βυζαντινή ή Μεσαιωνική εξικνείται έως την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως (1453).
Η τέταρτη περίοδος, η Μεταβυζαντινή ή πρώιμη Νεοελληνική, ορίζεται μέχρι τις παραμονές της Εθνικής Παλιγγενεσίας και
Η πέμπτη, η κυρίως Νεοελληνική, έως τις ημέρες μας.
Στην ανωτέρω εικόνα, Πινακίδα Γραμμικής Β της αρχαιότερης γραφής των Ελλήνων, που απετέλεσε μετεξέλιξη και προσαρμογή της μινωικής Γραμμικής Α στις απαιτήσεις της Ελληνικής Γλώσσας. Πρόκειται για πινακίδα απογραφής σκευών (τριπόδων)της Πύλου. Παρατίθεται αλφαβητική μεταγραφή και μετάφραση στη Νεοελληνική (από την προαναφερόμενη έκδοση του Ε.Λ.Ι.Α.).
Μέχρι την Παλιγγενεσία, τόσο κάτω όσο και πέρα από τον οθωμανικό ζυγό, όπου Ελληνισμός και παρά τις γλωσσικές αντιθέσεις μεταξύ “αρχαϊστών” και αυτών της καθομιλουμένης (“χυδαϊκής”) αλλά και εκείνων της φαναριώτικης γλώσσας κατά τα προεπαναστατικά χρόνια, υπήρξε γλωσσική συνισταμένη: η “μέση οδός” του Κοραή οδήγησε στη νεότερη εποχή την πνευματική ζωή και την επικοινωνία, στην κοίτη της κοινής προφορικής Ελληνικής. Ήταν η γλώσσα που είχε αφομοιώσει τις ντοπιολαλιές και είχε καθαριστεί από κατάλοιπα (κυρίως τουρκικής προέλευσης), ενώ ταυτόχρονα είχε εμπλουτιστεί -υπό την επίδραση της λόγιας παράδοσης- με λεξιλόγιο αναβαπτισμένο στην αρχαία Ελληνική. Έτσι, αναπτύχθηκε μορφολογικά μια ζώσα Ελληνική από τον 19ο αιώνα.
Τι συμβαίνει σήμερα, στην εποχή της πολυγλωσσίας και πολυ-πολιτισμικότητας των ετεροκλήτων πληθυσμών; Νομιμοποιείται ο χαρακτηρισμός της γλωσσικής κρίσης (και όχι μόνον για την Ελληνική Γλώσσα) στο μέτρο της αλλοτριωτικής και γρήγορης, συνεχούς μεταλλαγής του γλωσσικού κορμού και της δομής του κατά τις αλεπάλληλες μεταβολές στην κοινωνική σύνθεση και ζωή, στον τόπο μας και αλλού;
Προφανώς, δεν προλαβαίνει να δημιουργηθεί ίζημα σταθερής γλωσσικής αναφοράς στη βάση. Εξαδυνατίζει η επαφή και συνέχεια με τη γλωσσική κοιτίδα και επομένως, η σχέση με τις πνευματικές καταβολές που εκπορεύονται από αυτήν. Γίνεται “ξένη” και άγνωστη μια κληρονομιά που θα μπορούσε να εξασφαλίζει την ισορροπία ελευθερίας και πειθαρχίας στη σύγχρονη γλώσσα, στη σκέψη - στην έκφραση - στην επικοινωνία.
Στη σύγχρονη, εικονιστική εποχή της παγκοσμιοποιημένης επικοινωνίας, οι κοινοί γλωσσικοί τόποι με τη συμβατικότητα του ελάχιστου παρονομαστή και την αποδομητική εισβολή της αποσπασματικότητας στην οργάνωση και χρήση του λόγου, απειλούν τον γλωσσικό πλούτο και την ανανεωτική δυναμική της Ελληνικής που αποτέλεσε θαυμαστά εκλεπτυσμένο εργαλείο στοχασμού, κοινωνικής ζωής και πνευματικού έργου διαχρονικής αξίας.
Κατ’ ακολουθία, έχω την πεποίθηση πως η λειτουργική προάσπιση της γλωσσικής παρακαταθήκης μας στον πυρήνα του Ελληνικού Πολιτισμού, σήμερα, αποτελεί το μεγαλύτερο στοίχημα βιωσιμότητας για την ταυτότητα του Γένους και τη συνοχή και συνέχεια του Ελληνισμού. Ειδικότερα στην ελληνική επιχειρηματική κοινότητα, ή έκπτωση και περιθωριοποίηση της Ελληνικής Γλώσσας στην καθημερινότητα καταδεικνύει μια απογοητευτική αδιαφορία απαιδευσίας γι’ αυτό το στοίχημα σε πολιτιστικό επίπεδο.
*Θέμα κεντρικής φωτογραφίας: Ησιόδου, “Γυναικών κατάλογος” ή “Ηοίαι” - γενεαλογικό έπος αναφερόμενο σε θνητές που έκαναν παιδιά με θεούς, κομμάτι παπύρου (Μουσείο Βερολίνου - φωτογραφικό αρχείο Γ. Ρούντου).
* Ο Γιάννης Ρούντος διετέλεσε στέλεχος επί 40ετία στην επιχειρηματική κοινότητα σε θέσεις διευθυντικής ευθύνης, με αξιοσημείωτο διοικητικό και δημιουργικό έργο στους τομείς για τις Εταιρικές Υποθέσεις, την Επικοινωνία & Δημόσια Εικόνα και την Εταιρική Ευθύνη & Βιώσιμη Ανάπτυξη (1994-2021 στην Interamerican). Μετά την ολοκλήρωση της επαγγελματικής διαδρομής του δραστηριοποιείται σε θέματα για τον Πολιτισμό και τη Βιωσιμότητα.