Η προσωκρατική φιλοσοφία, το ρωμαϊκό δίκαιο, ο Διαφωτισμός και η συναφής με αυτόν Βιομηχανική Επανάσταση, υπήρξαν τα ισχυρά θεμέλια πάνω στα οποία αναπτύχθηκαν ο δυτικός πολιτισμός, η ελεύθερη οικονομία και το κράτος δικαίου. Κύριο δε συστατικό αυτής της ανάπτυξης, η οποία στο διάβα της προκάλεσε και παγκόσμιες συγκρούσεις, ήταν η φιλελεύθερη δημοκρατία, ένα μοναδικό πολιτικό σύστημα, στο οποίο κυριαρχεί, κατά Μάρκο Δραγούμη, το πρωτείο του ατόμου.
Του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Σήμερα, το σύστημα αυτό, από το οποίο έχουν ξεπηδήσει και όλες οι τεχνολογίες, σε όλους τους τομείς, δέχεται επιθέσεις, γιατί ως εκ της φύσεως του, δεν αποδέχεται μόνιμες και αυταρχικές μορφές εξουσίας.
Ακόμα χειρότερα για το σύστημα αυτό, στο οποίο πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του έπαιζε και η σοσιαλδημοκρατία, δέχεται πολύπλευρες επιθέσεις, για έναν απλό λόγο: η γνώση είναι κορυφαία πρώτη ύλη του. Όσο οι πολίτες τολμούν και θέλουν να γνωρίζουν, αυτό είναι κακό νέο για τις αυταρχικές και δογματικές εξουσίες. Όποιες και αν είναι αυτές και σε όλα τα επίπεδα.
Βέβαια, η γνώση αυτή, όπως η δημοκρατία και ο πλούτος, ήδη είναι άνισα κατανεμημένη στον πλανήτη μας, αλλ’ αυτό δεν αφαιρεί τίποτε ούτε από το βάρος του γεγονότος ούτε από το ρόλο του στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή.
Ακόμα, πρέπει να επισημανθεί ότι στον 21ο αιώνα, πέρα από την εντυπωσιακή αύξηση των γνώσεων, μεγάλος είναι και ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν γνώση των γνώσεων. Κοντολογίς η γνώση προόδευσε και στην πρόοδό της διαχέεται όλο και περισσότερο στο ευρύ κοινό, υπό μορφή πληροφορίας. Συνοδεύεται επίσης από την επιμήκυνση του χρόνου της εκπαίδευσης, από την έκρηξη των μαζικών μέσων επικοινωνίας και από πολλές διευκολύνσεις άμεσης πρόσβασης σε πηγές γνώσεων και πληροφοριών. Έτσι, θεωρητικά τουλάχιστον, στις δημοκρατικές κοινωνικές, το χάσμα μεταξύ αυτών που γνωρίζουν και των κυβερνωμένων που έχουν λιγότερες γνώσεις είναι σχετικά μικρό.
Μια τέτοια θεαματική σύγκληση ευνοϊκών παραγόντων, θα έπρεπε λογικά να υπαγορεύσει την χωρίς προηγούμενο βελτίωση της ανθρώπινης ζωής, τόσο στο επίπεδο των κοινωνικών σχέσεων όσο και σ’ αυτό της αλληλοκατανόησης.
Μάταιος κόπος. Ο 20ος αιώνας υπήρξε ο πιο αιματηρός στην ιστορία του ανθρώπου και στον 21ο, ισχυρές τοπικές συγκρούσεις εμπεριέχουν τον κίνδυνο της ολικής καταστροφής.
Μπροστά στην πολυπλοκότητα του κόσμου μας και τις νέες αλλά πολυσύνθετες προκλήσεις που αντιμετωπίζει, αντί τα ΜΜΕ να προσπαθούν να συμβάλλουν στην κατανόηση του εξωτερικού κόσμου, αντίθετα κάνουν ότι μπορούν για να εγκλείσουν τους καταναλωτές πληροφοριών σε χώρους λαθεμένων βεβαιοτήτων. Παραφράζοντας τον Βιτγκεστάϊν θα λέγαμε ότι «φιλοσοφία» πολλών ΜΜΕ είναι «να μαγέψουν το πνεύμα με λέξεις και εικόνες, ώστε να το αποκόψουν από τη σκέψη....». Αξιοποιούν έτσι την έμφυτη διανοητική οκνηρία των ατόμων, για να τα απομονώσουν από τα μονοπάτια της ευφυΐας.
Όπως γράφαμε και παλιότερα, η ευφυΐα είναι πρωτίστως η ικανότητα συλλογής και χρήσεως γνώσεων. Μ’ άλλα λόγια, αν χρησιμοποιήσουμε οικονομικούς όρους, μπορούμε να πούμε ότι η ευφυΐα λειτουργεί όταν μπορεί να διαχειριστεί κάποιες ποσότητες γνώσεων. Και όσο πιο αποτελεσματικά μπορεί να οργανώσει αυτή τη διαχείριση, τόσο περισσότερο προβάλλονται οι διάφορες διαστάσεις της. Καθοριστικός είναι λοιπόν από την άποψη αυτή ο ρόλος των πηγών τροφοδοσίας της ευφυΐας αλλά και της ποιότητάς τους.
Σημαντικό είναι επίσης και το επίπεδο του αποδέκτη γνώσεων και πληροφοριών. Αν το τελευταίο είναι προσανατολισμένο προς τη λογική, την κριτική αντιμετώπιση και την αναζήτηση της επαλήθευσης, τότε η ευφυΐα αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και μπορεί να ξεπεράσει το πάθος ή τη μεταφυσική. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση αποδυναμώνεται και τελικά καταλήγει στη μη – εκδήλωσή της. Το άτομο χάνει έτσι κάθε πνευματική τάση για δράση και κοινωνικά αδρανοποιείται. Επειδή δε, λόγω διανοητικής οκνηρίας, ο άνθρωπος ελάχιστα ενδιαφέρεται για πνευματική γυμναστική, ένα εκπληκτικό φαινόμενο που παρατηρείται στην εποχή μας είναι αυτό του σχηματισμού «κοινωνιών άγνοιας», στις οποίες συστηματικά καλλιεργούνται χαμηλού επιπέδου συναισθηματικές αντιδράσεις.
Η ώρα της δικτατορίας της αμάθειας ίσως να μην είναι πολύ μακριά μας.