Aπό τη δημιουργία της Fed το 1913 μέχρι τις κινήσεις της για την καταπολέμηση της πανδημίας το 2020, αυτά είναι τα μαθήματα από τις κρίσεις που χαρακτήρισαν την εξέλιξη της σημαντικότερης κεντρικής τράπεζας του κόσμου.
1. Η ίδρυση της Fed
Ο πανικός του 1907 ξεκίνησε τον Οκτώβριο εκείνου του έτους όταν οι κερδοσκόποι σε εταιρεία εξόρυξης χαλκού βρέθηκαν αντιμέτωποι με τεράστιες, ξαφνικές απώλειες. Μέσα σε λίγες ημέρες, οι σκιώδεις σχέσεις μεταξύ των κερδοσκόπων και της επενδυτικής εταιρείας Knickerbocker Trust οδήγησαν σε «bank run» των επενδυτών από την εταιρεία.
Η Knickerbocker, χωρίς ρευστό και χωρίς επιλογές, αναγκάστηκε να σταματήσει την επενδυτική της δραστηριότητα, προκαλώντας κραχ στο χρηματιστήριο. Τα επιτόκια προς τους επενδυτές για overnight δάνεια αυξήθηκαν στο 100% από 9,5%. Ο James Piermont Morgan, επικεφαλής της JPMorgan, αναγκάστηκε να παρέμβει για να σταματήσει τον πανικό.
Έξι χρόνια αργότερα, το 1913, ιδρύθηκε η Fed η οποία αποτελεί τον κύριο πυλώνα της οικονομίας και του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ΗΠΑ. Η κεντρική τράπεζα παίζει σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση των οικονομικών κρίσεων από τότε.
2. Παγκόσμια οικονομική κρίση (1929)
Η φούσκα των αγορών, η οποία επιβοηθήθηκε από τη Fed, ξεκίνησε στα μέσα του 1928. Για την προστασία της αξίας της βρετανικής στερλίνας σε σχέση με το gold standard, ο διοικητής της ΒοΕ, Montagu Norman έπεισε την Fed να κρατήσει τα επιτόκιά της χαμηλά. Τα επιτόκια αυτά υποστήριξαν τόσο τη σταθερότητα της βρετανικής οικονομίας αλλά έδωσαν και σημαντική ώθηση στον αμερικανικό δανεισμό και στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων. Από τα μέσα του 1928 μέχρι το ζενίθ του Σεπτεμβρίου του 1929 ο Dow Jones Industrial Average κατέγραψε αύξηση της τάξης του 90%.
Τα στελέχη της Fed δε μπορούσαν να συμφωνήσουν για τη σωστή κίνηση αντιστάθμισης της επενδυτικής «τρέλας». Η Fed της Nέας Υόρκης υποστήριζε την αύξηση των επιτοκίων αλλά η Fed της Ουάσινγκτον αναζητούσε περισσότερο στοχευμένη δράση μέσω μείωσης των δανείων των τραπεζών.
Η φούσκα, όμως, έσκασε.
Ο Dow κατέγραψε πτώση 13% μόνο τη Black Monday και μέχρι το Νοέμβριο του 1929 είχε καταγράψει πτώση της τάξης του 50%.
Η αποτυχία ήταν τόσο μαζική που οδήγησε σε ολική αναδιαμόρφωση των κανονισμών. H νομοθεσία Banking Act του 1935 εδραίωσε την κυριαρχία της Ουάσινγκτον στη Fed και το gold standard το οποίο κατέπνιγε την ικανότητα αλλαγής της νομισματικής πολιτικής ξεκίνησε να καταργείται. Οι συνήθειες «laissez-faire et laissez-passer» του 18ου αιώνα ξεκίνησαν να αντικαθίστανται από τα Κεϋνσιανά οικονομικά.
3. Συμφωνία Υπουργείου Οικονομικών και Fed
Μετά από την είσοδο των ΗΠΑ στον Β’ ΠΠ, η Fed αποφάσισε την επιβολή πλαφόν των επιτοκίων έτσι ώστε να διευκολύνει το δανεισμό από το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ. Η επιβολή, όμως, των πλαφόν σήμαινε πως η Fed δε θα μπορούσε να ελέγχει την παροχή ρευστού, τον πληθωρισμό και την ανεργία.
Στις 4 Μαρτίου του 1951, μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις του Προέδρου Truman με τον επικεφαλής της Fed, Τhomas McCabe, το Υπουργείο Οικονομικών ανακοίνωσε πως η Fed θα μπορεί να αυξομειώνει τα επιτόκια ανεξάρτητα από το κόστος χρηματοδότησης του δημοσίου χρέους που καλείται να επωμιστεί η κυβέρνηση.
4. Το Volcker Shock
Το 1979 ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ αποδεικνυόταν ανεξέλεγκτος και οι απλοί πολίτες είχαν απηυδήσει με την αύξηση του κόστους διαβίωσης. Ο Πρόεδρος Jimmy Carter ανασχημάτισε την κυβέρνησή του, προσλαμβάνοντας τον επικεφαλής της Fed, G. William Miller ως ΥΠΟΙΚ. Τα ηνία της Fed ανέλαβε ο Paul Volcker.
Ο Volcker υιοθέτησε μία μοναδική προσέγγιση «σοκ και δέους» η οποία αποσκοπούσε στη διάσπαση της πληθωριστικής ψυχολογίας της χώρας.
Ο αποπληθωρισμός δεν ήταν εύκολος. Δημιούργησε πολλές ταραχές στη χώρα και την υψηλότερη ανεργία από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης του 1929.
Παρ’ όλα αυτά, δημιούργησε τα θεμέλια του φαινομένου Great Moderation, μίας περιόδου σταθερότητας και ηρεμίας με αύξηση των εισοδημάτων, περιορισμένες υφέσεις και δυναμικές αυξήσεις των μετοχών.
5. Η κατάρρευση του 1987
Στις 19 Οκτωβρίου του 1987, δύο σχεδόν μήνες μετά την ανάθεση του Alan Greenspan στον ανώτατο θώκο της Fed, ο Dow Jones Industrial Average κατέρρευσε κατά 23% σε μία μόλις ημέρα, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από το αντίστοιχο του 1929.
Την επόμενη ημέρα, λίγο πριν το άνοιγμα των χρηματαγορών, ο Greenspan εξέδωσε μία ανακοίνωση βάσει της οποίας «η Fed είναι έτοιμη να αποτελέσει την πηγή ρευστότητας προς στήριξη του οικονομικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος». Ο επικεφαλής της Fed της Νέας Υόρκης E. Gerald Corrigan ξεκίνησε τα τηλέφωνα προς τις τράπεζες, ζητώντας τους να συνεχίσουν τις πληρωμές και τις συναλλαγές κανονικά έτσι ώστε να μη δημιουργηθεί «ντόμινο» στην αγορά.
Η δήλωση ακολουθήθηκε από πράξεις και -μέσα στους επόμενους μήνες- τα επιτόκια μειώθηκαν κατά 0,75%.
Οι προσπάθειες της Fed απέτρεψαν ένα μεγάλο οικονομικό κραχ αλλά δημιούργησαν μία ηθική «Χίμαιρα» βάσει της οποίας οι τράπεζες αυτές, γνωρίζοντας πως έχουν ως «αλεξίπτωτο» τη Fed, θα μπορούν να λαμβάνουν επικίνδυνες και πολλές φορές ανήθικες αποφάσεις.
6. 11η Σεπτεμβρίου 2001
Λίγο μετά τις 9 το πρωί, ο αντιπρόεδρος της Fed, Roger Ferguson Jr. δέχθηκε τηλεφώνημα από τη σύζυγό του που του είπε απλά να «ανοίξει την τηλεόραση».
Η μεγαλύτερη απώλεια της ημέρας εκείνης ήταν αυτή των 3.000 ζωών. Η τρομοκρατική επίθεση, όμως, ταρακούνησε συθέμελα και το οικονομικό σύστημα των ΗΠΑ.
Η κεντρική τράπεζα ξεκίνησε τις ανακοινώσεις πως η Fed είναι έτοιμη και παρούσα για τη στήριξη της οικονομίας και της ρευστότητας. Μέσα σε δύο μόλις συναντήσεις της FOMC, τα επιτόκια μειώθηκαν κατά 100 μ.β.
Η Fed βρισκόταν πια και επισήμως στη νέα εποχή της διαχείρισης κρίσεων.
7. Παγκόσμια οικονομική κρίση (2008)
Μέχρι το 2008, τα θεμέλια του χρηματοοικονομικού συστήματος των ΗΠΑ είχαν ραγίσει. Μετά από την δριμύτατη άνοδό τους, οι τιμές των ακινήτων ξεκίνησαν να καταρρέουν. Τα «κόκκινα» στεγαστικά δάνεια ξεκίνησαν να πληθαίνουν. Η Bear Stearns απέφυγε στο «παρά πέντε» την κατάρρευση και εξαγοράστηκε από την JPMorgan Chase & Co, «απόγονο» της ίδιας τράπεζας που απέτρεψε τον Πανικό του 1907.
Η πτώχευση της AIG οδήγησε σε διάσωσή της από τη Fed. Η κεντρική τράπεζα, όμως, δεν μπόρεσε να κάνει το ίδιο και για τη Lehman Brothers, της οποίας η κατάρρευση δημιούργησε «ντόμινο» κρίσεων στις παγκόσμιες αγορές.
Η Fed επέτρεψε στις Goldman Sachs Group και Morgan Stanley να μετατραπούν σε τράπεζες υπό την αιγίδα -και προστασία- της για να αποφύγουν τα χειρότερα.
H πρώτη κίνηση της κεντρικής τράπεζας για την αντιστάθμιση της κρίσης ήταν η παροχή ρευστότητας. Δεύτερον, χρησιμοποιώντας εξουσίες τις οποίες είχε αποκτήσει το 1929, ξεκίνησε να δανείζει σε χρηματοοικονομικά ιδρύματα εκτός των τραπεζών. Μείωσε τα επιτόκια στο 0 και εισήγαγε νέα εργαλεία στο ρεπερτόριο της νομισματικής της πολιτικής.
Αυτές οι κινήσεις ναι μεν προστάτευσαν εν μέρει την οικονομία των ΗΠΑ αλλά αποδείχθηκαν εξαιρετικά άνισες. Οι καταναλωτές αναρωτήθηκαν ευλόγως «που είναι το δικό μας bailout;».
Το ερώτημα αυτό παραμένει αναπάντητο.
8. Η πανδημία
Στις 29 Ιανουαρίου του 2020, ο επικεφαλής της Fed, Jerome Powell τόνισε πως «υπάρχει αβεβαιότητα που προκαλείται από αυτόν το νέο κορωνοϊό», πολύ πριν υπάρξουν θάνατοι από την πανδημία στις ΗΠΑ. Μέχρι τις 15 Μαρτίου, τα δεδομένα είχαν αλλάξει ριζικά και η FOMC είχε μειώσει τα επιτόκια στο 0 «μέχρι την εξισορρόπηση της οικονομίας και της αγοράς εργασίας». Το δράμα είχε μόλις αρχίσει.
Οι δυσλειτουργίες του 2008 ξεκίνησαν και πάλι να γίνονται αισθητές. Ως προσπάθεια καταπολέμησής τους, η Fed αύξησε τη ρευστότητα, προχωρώντας σε δανεισμό τρισεκατομμυρίων δολαρίων και πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων.
Με την υποστήριξη του Κογκρέσου, ξεκίνησε επίσης πρόγραμμα δανεισμού προς τις εταιρείες και τις δημόσιες υπηρεσίες. Ο πακτωλός αυτός των χρημάτων αύξησε τον πληθωρισμό, τον οποίο τα στελέχη της κεντρικής τράπεζας αρχικά – και λανθασμένα – χαρακτήρισαν ως παροδικό.
Το φθινόπωρο του 2021 η Fed ξεκίνησε τη μετάβασή της στη σύσφιξη της νομισματικής της πολιτικής.
Μέχρι τον Ιούλιο του 2022, η FOMC αύξησε τα επιτόκιά της μεταξύ 2,25%-2,5% και τόνισε πως αναμένονται και άλλες αυξήσεις.
Ο πληθωρισμός βρίσκεται ακόμα άνω του 8%, υπερτετραπλάσιος του στόχου του 2%, κάτι το οποίο έχει εγείρει εύλογα ερωτήματα για το τί θα μπορούσε, εν τέλει, να είχε κάνει καλύτερα.