Μετά από περισσότερα από δύο χρόνια διαπραγματεύσεων και μια παγκόσμια πανδημία, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν στο σχέδιο δαπανών για τα επόμενα επτά χρόνια.
Το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027 (ΠΔΠ) θα ανέλθει σε 1,074 τρισ. ευρώ και θα συνοδεύεται από το ταμείο ανάκαμψης ύψους 750 δισ. ευρώ της ΕΕ, στο πλαίσιο ενός πρωτοποριακού σχεδίου που προβλέπει επίσης ότι οι χώρες για πρώτη φορά θα δανείζονται από κοινού στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Αλλά ποιος παίρνει τι – και υπό ποιες προϋποθέσεις; Το POLITICO συνέταξε τον οδηγό:
Ανάκαμψη από την κρίση
Το μεγαλύτερο μέρος του ταμείου ανάκαμψης από τον κορωνοϊού -επιχορηγήσεις ύψους 312,5 δισ. ευρώ και δάνεια ύψους360 δισεκατομμυρίων ευρώ – θα δαπανηθεί μέσω του νέου Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF– Recovery and Resilience Facility) για να βοηθήσει τις οικονομίες των χωρών να ξεπεράσουν την κρίση. Το κομμάτι των επιχορηγήσεων συνδέεται με εθνικά σχέδια ανάκαμψης, που σημαίνει ότι συνδέεται με οικονομικές μεταρρυθμίσεις: Οι χώρες θα λαμβάνουν τις πληρωμές με βάση την πρόοδό τους σε συγκεκριμένους στόχους. Υπό την πίεση εξοικονόμησης πόρων, οι ηγέτες απέρριψαν την ιδέα ενός «εργαλείου φερεγγυότητας» ύψους 26 δισ. ευρώ που προοριζόταν να στηρίξει τις εταιρείες που κινδυνεύουν λόγω της κρίσης.
Γεωργία
Ο προϋπολογισμός της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (CAP -Common Agricultural Policy) ορίζεται σε 336,4 δισ. ευρώ, στα οποία περιλαμβάνονται 258,6 δισ. ευρώ για τον πρώτο πυλώνα (που χρηματοδοτεί κυρίως άμεσες πληρωμές σε αγρότες) και 77,9 δισ. ευρώ για αγροτική ανάπτυξη, που χρηματοδοτεί «πράσινα» και κοινωνικά προγράμματα. Πρόκειται για μείωση περίπου 46 δισ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της ΚΑΠ του 2014-2020. Η νέα συμφωνία περιλαμβάνει επίσης 7,5 δισ. ευρώ επιχορηγήσεις αγροτικής ανάπτυξης από το ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ, με σκοπό να βοηθήσει τους αγρότες να ανταποκριθούν στις κλιματικές φιλοδοξίες του μπλοκ. Το ποσό αυτό μειώθηκε κατά το ήμισυ κατά τη διάρκεια των τελικών σταδίων των διαπραγματεύσεων – αλλά ίσως ως δώρο για να εξομαλύνουν το πλήγμα, οι ηγέτες συμφώνησαν να περιορίσουν τα δώρα στα περίπου 5,4 δισ. ευρώ για 15 χώρες από τον προϋπολογισμό της ΚΑΠ για την αγροτική ανάπτυξη. Η Γαλλία θα λάβει το μεγαλύτερο μερίδιο, ενώ η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία είναι οι επόμενοι μεγαλύτεροι ωφελούμενοι.
Ταμείο Συνοχής
Η χρηματοδότηση της συνοχής – που έχει σχεδιαστεί για την καταπολέμηση των ανισοτήτων μεταξύ των χωρών και των περιφερειών της Ευρώπης – ανέρχεται σε 330 δισ. ευρώ, ενώ υπάρχει επίσης συμπληρωματική κάλυψη ύψους 47,5 δισ. ευρώ στο πλαίσιο του νέου προγράμματος ReactEU που αποτελεί μέρος του ταμείου ανάκαμψης. Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, οι χώρες της Νότιας και της Ανατολικής Ευρώπης πάλεψαν σκληρά για να αυξήσουν την αρχική πρόταση της Επιτροπής, η οποία προέβλεπε 330,6 δισ. ευρώ για δαπάνες συνοχής – μείωση 10% σε σύγκριση με τις τρέχουσες δαπάνες.
Κλίμα
Οι ηγέτες συμφώνησαν να διαθέσουν το 30% του συνόλου του προϋπολογισμού για τους κλιματικούς στόχους. Συμφώνησαν επίσης να δημιουργήσουν ένα νέο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Fund) για να βοηθήσουν τις ρυπογόνες περιοχές να χρηματοδοτήσουν τη μετάβαση τους σε καθαρότερες βιομηχανίες. Αλλά αυτό θα λάβει συνολικά 17,5 δισ. ευρώ από την τελική συμφωνία, καθώς οι προτεινόμενοι πόροι από το ταμείο ανάκαμψης μειώθηκαν σημαντικά. Η Πολωνία θα μπορεί να έχει πρόσβαση μόνο στο 50% των πιστώσεων της από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης έως ότου δεσμευτεί να υλοποιήσει τον στόχο της ΕΕ για επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, αλλά αντιμετώπισε την απόφαση αυτή ως νίκη συγκρίνοντας την με την προηγούμενη ρητορική.
Υγεία
Για τον κλάδο της υγείας οι υποσχέσεις έκαναν λόγο για καθοριστικές αλλαγές (game-changer) με ένα πρόγραμμα στο πλαίσιο του νέου προϋπολογισμού, αλλά ακόμα και εν μέσω μιας παγκόσμιας πανδημίας η απογοήτευση είναι σίγουρη. Το νέο πρόγραμμα υγείας θα λάβει 1,7 δισ. ευρώ. Το ποσό αυτό είναι μεγαλύτερο από την πρόταση της Επιτροπής πριν από την κρίση, αλλά καταγράφει μικρή πτώση σε σύγκριση με τη χρηματοδότηση για τη γεωργία ή την περιφερειακή ανάπτυξη. Τα σχέδια για την προσθήκη περίπου 8 δισ. ευρώ για την υγεία από το ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ περικόπηκαν αγρίως στις τελικές διαπραγματεύσεις. Το RescEU, ένα ξεχωριστό πρόγραμμα που χρησιμοποιείται για την αποθήκευση ιατρικού εξοπλισμού καθώς και άλλων assets έκτακτης ανάγκης, θα λάβει συνολικά 3 δισ. ευρώ.
Έρευνα και καινοτομία
Το Horizon Europe θα λάβει συνολικά 80,9 δισ. ευρώ (75,9 δισ.ευρώ από το ΠΔΠ συν 5 δισ. ευρώ από το ταμείο ανάκαμψης). Πρόκειται για 16,2 δισ. ευρώ περισσότερα από τον προϋπολογισμό της προηγούμενης περιόδου, αν αφαιρεθούν τα χρήματα που πήγαν στους Βρετανούς ερευνητές, αλλά η έρευνα και η καινοτομία υπέστησαν μεγάλες απώλειες κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, καθώς η Επιτροπή προσπάθησε να μετατοπίσει τις προτεραιότητες του προϋπολογισμού από παραδοσιακά προγράμματα.
Ψηφιακή μετάβαση
Το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη» για τη χρηματοδότηση υπολογιστών υψηλής απόδοσης, τεχνητής νοημοσύνης και ασφάλειας στον κυβερνοχώρο έλαβε μόλις κάτω από 6,8 δισ. ευρώ – μια τεράστια μεταβολή από τα 183 εκατ. ευρώ που διατέθηκαν για την ψηφιακή μετάβαση από τον τελευταίο προϋπολογισμό. Ωστόσο το ποσό δεν κρίνεται ικανοποιητικό για τον ευρωπαϊκό κλάδο τεχνολογίας, ο οποίος τις τελευταίες εβδομάδες πίεσε για μεγαλύτερο προϋπολογισμό προκειμένου να ανταγωνιστεί την Κίνα και τις ΗΠΑ. Η αρχική πρόταση της Επιτροπής προέβλεπε κονδύλια 8,2 δισ. ευρώ.
Υποδομές
Οι υποδομές μεταφορών λαμβάνουν 11,4 δισ. ευρώ (συν 10 δισ. ευρώ από την περιφερειακή χρηματοδότηση), συμπεριλαμβανομένου ενός συγκεκριμένου κονδυλίου ύψους 1,4 δισ. ευρώ για τους σιδηροδρόμους, ποσό που είναι χαμηλότερο από τον τελευταίο προϋπολογισμό. Συνολικά 5,2 δισ. ευρώ θα διατεθούν για ενεργειακές υποδομές, 1,8 δισ. ευρώ για ψηφιακές υποδομές και 13,2 δισ. ευρώ για το διαστημικό πρόγραμμα του μπλοκ – σε όλα αυτά καταγράφονται μικρές αυξήσεις από τον προηγούμενο επταετή προϋπολογισμό.
Ανάπτυξη και μετανάστευση
Στο Χρηματοδοτικό Μέσο Γειτονίας, Αναπτυξιακής και Διεθνούς Συνεργασίας (Neighbourhood, Development and International Cooperation Instrument – NDICI) θα διατεθούν 70,8 δισ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Το μπλοκ έχει δαπανήσει 71,8 δισ. ευρώ για προγράμματα γειτονιάς και ανάπτυξης κατά την τρέχουσα δημοσιονομική περίοδο. Τα προγράμματα μετανάστευσης και διαχείρισης των συνόρων, θα λάβουν μεγαλύτερο ποσοστό στον νέο προϋπολογισμό, αλλά λιγότερο από ό, τι ήθελε η Επιτροπή: Η συμφωνία ορίζει 22,7 δισ. ευρώ ενώ η Επιτροπή ζήτησε 30,8 δισ. ευρώ.
Πλαστικά, εκπομπές καυσαερίων και ψηφιακοί φόροι
Ο σχεδιασμός ανοίγει τον δρόμο για την προσθήκη νέων πηγών εσόδων στον προϋπολογισμό της ΕΕ, αλλά μόνο μία από αυτές είναι συγκεκριμένη: η εισφορά βάσει μη ανακυκλωμένων πλαστικών απορριμμάτων από την 1η Ιανουαρίου. Οι προτάσεις για έναν φόρο στις εκπομπές άνθρακα και τον ψηφιακό φόρο θα υποβληθούν στις αρχές του 2021 – με στόχο την ενεργοποίησή τους έως το 2023 – καθώς και μια μελλοντική πρόταση για τη συλλογή εσόδων από το σύστημα εμπορίας των εκπομπών άνθρακα του μπλοκ στον προϋπολογισμό της ΕΕ (παρά την αντίθεση της Πολωνίας ). Η πρόταση αυτή θα μπορούσε να επεκταθεί για να καλύψει την αεροπορία και τη ναυτιλία. Τέλος, οι ηγέτες υποσχέθηκαν να «εργαστούν προς» άλλες εισφορές «στις οποίες θα μπορούσε να περιλαμβάνεται ο Φόρος Χρηματοοικονομικών Συναλλαγών».
Κράτος δικαίου
Η πρόταση για τη σύνδεση της χρηματοδότησης της ΕΕ με το κράτος δικαίου ήταν μια από τις πιο αμφισβητούμενες στις διαπραγματεύσεις, καθώς η Ουγγαρία και η Πολωνία αντιτάχθηκαν σε μια τέτοια σύνδεση με την τελική συμφωνία να υιοθετεί πολύ πιο «στρογγυλεμένες» εκφράσεις. «Θα θεσπιστεί ένα καθεστώς προϋποθέσεων για την προστασία του προϋπολογισμού και την επόμενη γενιά της ΕΕ», αναφέρεται, με πιθανές κυρώσεις που θα εγκριθούν με ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο. «Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα επανέλθει γρήγορα στο θέμα», αναφέρεται αλλά ο ισχυρισμός και των δύο πλευρών περί νίκης τους διασφαλίζει ότι θα υπάρξουν νέα επεισόδια σε αυτή την αντιπαράθεση.