Το να αναλαμβάνει κάποιος την ευθύνη του εαυτού του είναι το πρώτο αποφασιστικό βήμα στο δύσκολο δρόμο της επιτυχίας. Με άλλα λόγια οποίος θέλει τη βοήθεια της Αθηνάς ας κάνει τον κόπο να κουνήσει και το χέρι του
«Βοήθα πρώτος τον εαυτό σου και θα σε βοηθήσει και ο Θεός», λέγεται ότι είχε πει ο θεμελιωτής της πολιτικής οικονομίας Αδάμ Σμιθ. Από την πλευρά του ο μεγάλος Αυστριακός οικονομολόγος Γιόζεφ Σούμπέτερ (1883-1950) έλεγε ότι η αίσθηση της προσωπικής ευθύνης είναι το πρώτο βήμα στην υπαρξη δημιουργικής ζωής. Στο στο μνημειώδες βιβλίο του Σοσιαλισμός, Καπιταλισμός και Δημοκρατία, άφηνε να υπονοηθεί ότι το επιχειρηματικό πνεύμα δεν είναι ούτε επιστήμη, ούτε τέχνη, ούτε προδιάθεση για εκμετάλλευση των άλλων. Είναι μία διανοητική, πρωτίστως, προδιάθεση, η οποία συνδυάζει την ανάληψη επενδυτικών κινδύνων με την ορθολογική αξιοποίηση γνώσεων και παρατηρήσεων.
Υπό αυτή την έννοια, όπως έγραφε ο επίσης Αυστριακός οικονομολόγος και πατριάρχης του φιλελευθερισμού Λούντβιχ φον Μίζες (1881-1973) στο βιβλίο του On Human Action, για τον πραγματικό επιχειρηματία η κατάλληλη επένδυση ξεκινά από την διάθεση χρόνου. Ο σχηματισμός κεφαλαίου εξαρτάται από αυτή την ενέργεια. Και το παράδειγμα που δίνει ο φον Μίζες στο έργο του είναι διδακτικό και αποκαλυπτικό.
Ένας πρωτόγονος ψαράς, γράφει, επί χρόνια ψάρευε στην ακτή με πεζόβολο. Όμως, κάποια στιγμή σκέφθηκε ότι θα μπορούσε να ξανοιχτεί στα βαθειά και να ψαρέψει με πετονιά. Χωρίς να έχει την δυνατότητα να πάρει δάνειο, στην ουσία με αφετηρία την δημιουργική του σκέψη, αξιοποίησε το μόνο αγαθό που διέθετε: Χρόνο. Εργάσθηκε υπερωριακά, περιόρισε τις καταναλωτικές του ανάγκες στο ελάχιστο και ναυπήγησε βάρκα, γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση αποτυχίας όλος ο χρόνος και οι κόποι του, δηλαδή η επένδυσή του, θα πήγαιναν χαμένοι. Όταν, με την νέα τεχνολογία, άρχισε να πιάνει στην μονάδα του χρόνου πολύ περισσότερα και ποικίλα ψάρια από πριν, διεπίστωσε ότι η επένδυσή του απέδωσε, διότι έφερε καλύτερο αποτέλεσμα με λιγότερη δουλειά.
Κατάλαβε, έτσι, κάτι που δεν έχουν αντιληφθεί, ακόμα και σήμερα, οι φανατικοί της προσπάθειας, ότι δηλαδή η αύξηση της παραγωγικότητας —της κατά κεφαλήν παραγωγής προϊόντων στην μονάδα του χρόνου— δεν συναρτάται με περισσότερη, αλλά με λιγότερη και πιο εξειδικευμένη εργασία, εφόσον έχουν γίνει οι κατάλληλες επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες. Εάν ο ψαράς του παραδείγματος είχε απορρίψει την βάρκα ως «ξενόφερτη», εάν είχε βασισθεί στην προσευχή ή εάν είχε απλώς αμελήσει να εκσυγχρονισθεί πιστεύοντας ότι, ούτως ή άλλως, «μακροπρόθεσμα θα έχουμε όλοι πεθάνει», όπως διακήρυσσε ο Κέϋνς, θα είχε καθηλωθεί στο πεζόβολο, δηλαδή στην κυνηγοσυλλεκτική φάση της ανθρωπότητας, όπως συμβαίνει ακόμα σήμερα σε πρωτόγονες φυλές του Αμαζονίου που χρησιμοποιούν ελάχιστα εργαλεία.
Το γεγονός ότι ο χρόνος είναι κεφάλαιο που αποδίδει κέρδη το γνωρίζουν, βεβαίως, και όλοι όσοι έχουν σήμερα τοκοφόρες καταθέσεις στις τράπεζες, δηλαδή όλοι όσοι στερούνται των απολαύσεων της άμεσης κατανάλωσης για να χρηματοδοτήσουν, με το αζημίωτο, τους ποικίλους σημερινούς ψαράδες στις επιχειρηματικές τους εξορμήσεις. Η έλλειψη κεφαλαίου, συμπεραίνει ο φον Μίζες, είναι συχνά έλλειψη χρόνου, έλλειψη τόλμης στην ανάληψη κινδύνων, έλλειψη μέριμνας για τον περιορισμό του κόστους καθώς και έλλειψη φαντασίας στην αξιοποίηση των ευκαιριών. Είναι, με άλλα λόγια, έλλειψη επιχειρηματικότητας, η οποία αποτελεί και το κύριο συστατικό στοιχείο του πραγματικού επιχειρηματία. Αυτού που ζη για να δημιουργεί και να εκπληρώνει στόχους.
Ο επιχειρηματίας δεν είναι κεφαλαιοκράτης, δεν απρθησαυρίζει χρήμα. Κατά τον φον Μίζες, το χρήμα δεν είναι κεφάλαιο. Διότι όσο συσσωρεύεται δεν παράγει αγαθά. Όταν, όμως, διατεθεί για την αγορά μηχανημάτων και την μίσθωση εργασίας, παύει να υπάρχει ως χρήμα και συνιστά παραγωγική επένδυση, η οποία καλείται να ικανοποιήσει μια ζήτηση μέσα από την δημιουργική προσφορά που η ίδια παράγει.
Υπό αυτές τις συνθήκες, ο πραγματικός επιχειρηματίας είναι, πριν απ' όλα, ένας άνθρωπος που απεχθάνεται τις βεβαιότητες και άρα μπορεί να αποφασίζει υπό καθεστώς αβεβαιότητας. Συνεπώς, το επιχειρηματικό πνεύμα είναι μία μορφή συμπεριφοράς και όχι μία πτυχή του χαρακτήρα. Τα θεμέλιά του είναι θεωρητικά και πνευματικά, και όχι διαισθητικά. Ο πραγματικός επιχειρηματίας ποτέ δεν επαναπαύεται και, βεβαίως, θεωρεί την δημιουργία ως ύπατο σκοπό ζωής. Σε αντίθεση δε με τις αντιεπιχειρηματικές θεωρίες, οι πραγματικοί επιχειρηματίες δεν συσσωρεύουν πλούτο, αλλά ανατροφοδοτούν αυτόν που παράγουν.
Καλοί επιχειρηματίες, τόνιζε ο Σουμπέτερ, είναι αυτοί που εμφορούνται από μία τάση την οποία αποκαλούσε δημιουργική καταστροφή. Ο επιχειρηματίας μετακινεί πόρους από τους τομείς χαμηλής απόδοσης και παραγωγικότητας προς κλάδους που προσφέρουν ανώτερη απόδοση και παραγωγικότητα. Ο νεωτερισμός είναι το ειδικό εργαλείο του επιχειρηματικού πνεύματος. Είναι η δράση που ανοίγει νέες δυνατότητες στους πόρους, ώστε να δημιουργηθεί πλούτος. Ο νεωτερισμός δημιουργεί πόρους. Για μια σύγχρονη επιχείρηση, η προσαρμοστικότητα στο ανταγωνιστικό της περιβάλλον αποτελεί χρυσό κανόνα της επιτυχίας.
Καλοί επιχειρηματίες είναι αυτοί που προβλέπουν το αστάθμητο, που έχουν μέσα τους, κατά τον Μάρκο Δραγούμη, το «δαιμόνιο», όπως οι καλλιτέχνες την «μούσα» ή οι επιστήμονες την «έμπνευση».