Οι κοινωνίες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της οικουμένης χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα, ταχύτητα μεταβολών και δομικές αλλαγές, που όλοι δεν τις προλαβαίνουν.
Οι άνθρωποι δεν γεννούνται όλοι δρομείς ταχύτητας, ούτε μπορούν να αντιλαμβάνονται αμέσως τί συμβαίνει γύρω τους και γιατί. Κατά συνέπεια, ένας πραγματικά προοδευτικός πολιτικός φορέας, στις αναπτυγμένες κυρίως κοινωνίες, από τη μια μεριά θα πρέπει να βοηθά τον καθένα μας να αντιλαμβάνεται γιατί και πώς υπάρχει και από την άλλη θα πρέπει να τον στηρίζει ώστε να μειώνει στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό την υπαρξιακή αβεβαιότητα.
Γράφει ο Αθανάσιος Παπανδρόπουλος
Υπό αυτή την έννοια οι κοινωνίες μας δεν έχουν ανάγκη από βαρύμαγκες και άλλους πολιτικούς τραμπούκους, αλλά από ηγέτες που προσφέρουν και έχουν την αίσθηση της αποστολής. "Λογική, επιστήμη και ανθρωπισμός, είναι τα συστατικά μιας καλύτερης ζωής", γράφει ο καθηγητής Ψυχολογίας Στήβεν Πίνκερ και μας καλεί να αφήσουμε πίσω μας τους απατεώνες, καιροσκόπους της πολιτικής και της δημοσιογραφίας.
Την ώρα, λοιπόν, που η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε κρίση αναζήτησης, αβεβαιότητας και συλλογικού προβληματισμού, η ανάγκη να διατυπωθούν νέες προοδευτικές ιδέες είναι κάτι περισσότερο από αναγκαία. Αν συνεπώς οι πολιτικοί φορείς της ευθύνης και της προόδου θέλουν να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη και την ελπίδα για το μέλλον των κοινωνιών μας, για την ευημερία του κόσμου μας, θα πρέπει να συμβάλλουν ώστε να αμφισβητήσουμε την καθιερωμένη γνώση, να απαλλαγούμε από τις προκαταλήψεις μας και να μάθουμε να ενστερνιζόμαστε ριζοσπαστικές ιδέες. Μία τέτοια ιδέα, απλή αλλά καίρια, είναι το άνευ όρων βασικό εισόδημα: πρόκειται για ένα εισόδημα που καταβάλλεται σε χρήμα, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, προς όλους, σε ατομική βάση, χωρίς προηγούμενο έλεγχο πόρων ή οποιαδήποτε υποχρέωση εργασίας.
"Η ιδέα δεν είναι καινούρια. Την είχαν συλλάβει πολλοί τολμηροί διανοητές ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα. Όμως η σημερινή συγκυρία, που συνδυάζει την αύξηση των ανισοτήτων με ένα νέο κύμα αυτοματοποίησης αλλά και μια μεγαλύτερη επίγνωση των οικολογικών ορίων της οικονομικής μεγέθυνσης, έχει προκαλέσει πρωτόγνωρο ενδιαφέρον για την ιδέα αυτή σε διεθνές επίπεδο. Όλοι όσοι ασχολούνται με τις προοπτικές του εξελιγμένου κράτους πρόνοιας των κοινωνιών μας είναι βέβαιο ότι κάπου θα τη συναντήσουν, ενώ το ίδιο ισχύει και για οποιονδήποτε επιχειρεί να καταστρώσει ένα σχέδιο στοιχειώδους οικονομικής ασφάλειας στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές του δοκιμαζόμενου πλανήτη μας. Η ιδέα ενός άνευ όρων βασικού εισοδήματος είναι βέβαιο ότι θα κεντρίσει το ενδιαφέρον, αν όχι θα συναρπάσει, όλους εκείνους που επιθυμούν ο αυριανός κόσμος να είναι αυτός της ελευθερίας - πραγματικής, και όχι απλώς τυπικής ελευθερίας, την οποία θα απολαμβάνουν όλοι, και όχι μόνο μια ευτυχής δράκα ανθρώπων», προτείνουν οι καθηγητές Φιλίπ βαν Παρέις και Γιάννικ Βανντερμπαχτ, στο εντυπωσιακό βιβλίο τους "Βασικό Εισόδημα για όλους" (Εκδόσεις Πόλις).
Ήδη από την αρχή της πρότασης τους, η οποία είναι άψογα τεκμηριωμένη και απαλλαγμένη από τις γνωστές λαϊκίστικες φιοριτούρες των κερδοσκόπων της πολιτικής, παρουσιάζουν το βασικό επιχείρημα υπέρ του βασικού εισοδήματος χωρίς προϋποθέσεις: πώς μπορεί να απαντήσει στα προβλήματα της φτώχειας και της ανεργίας, των άθλιων θέσεων εργασίας και της αλόγιστης ανάπτυξης• αλλά και πώς μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο που οδηγεί στην ελευθερία και ως βασικό συστατικό ενός βιώσιμου θεσμικού πλαισίου χειραφέτησης. Στη συνέχεια εξετάζουν μια σειρά εναλλακτικές προτάσεις, τις οποίες βλέπουν με συμπάθεια όσοι θεωρούν ελκυστική την ιδέα του βασικού εισοδήματος. Εξηγούν όμως γιατί το προκρίνουν. Δίνουν ειδικό βάρος έτσι σε μια εντυπωσιακή πρωτοβουλία προοδευτικής πολιτικής, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει και κορυφαίο στοιχείο ανανέωσης του κράτους δικαίου, την ώρα που το τελευταίο απειλείται διεθνώς από αδίστακτους εγκληματίες πολέμου και ξεπερασμένους δεσμοφύλακες του υπαρκτού ολοκληρωτισμού.
Μπορεί να ακούγεται παράλογο να καταβάλλεται εισόδημα σε όλους τους ανθρώπους, είτε εργάζονται είτε όχι, είτε αναζητούν δουλειά είτε όχι. Κι όμως, η ιδέα να παρέχεται ένα βασικό, άνευ όρων εισόδημα σε κάθε άνθρωπο, πλούσιο ή φτωχό, ενεργό ή μη, έχει υποστηριχθεί από σπουδαίους στοχαστές όπως ο Τόμας Πέιν, ο Τζον Στιούαρτ Μιλ και ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ. Για πολύ καιρό η ιδέα περνούσε σχεδόν απαρατήρητη, και κανείς δεν την έπαιρνε στα σοβαρά. Σήμερα όμως, καθώς το παραδοσιακό κράτος πρόνοιας λυγίζει από την πίεση, έχει αναδειχθεί παγκοσμίως σε μία από τις πιο πολυσυζητημένες προτάσεις κοινωνικής πολιτικής. Οι Phiiippe Van Parijs και Yannick Vanderborght παρουσιάζουν την πιο συστηματική υπεράσπιση αυτής της ριζοσπαστικής ιδέας που έχει διατυπωθεί μέχρι σήμερα, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί την πιο ρεαλιστική ελπίδα μας να αντιμετωπίσουμε την οικονομική ανασφάλεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό στον 21ο αιώνα.
Οι συγγραφείς συνδυάζουν με μαεστρία τη φιλοσοφία, την πολιτική και τα οικονομικά, αντιπαραβάλλοντας την ιδέα του βασικού εισοδήματος με παλαιότερες και σύγχρονες ανταγωνιστικές ιδέες για την προστασία των ανθρώπων από τη φτώχεια και την ανεργία. Εξιστορούν την πορεία της, απαντούν στις οικονομικές και ηθικές ενστάσεις που έχουν διατυπωθεί εναντίον της -όπως η υποτιθέμενη τάση του βασικού εισοδήματος να ακυρώνει τα κίνητρα και να ενθαρρύνει τους «λαθρεπιβάτες»- και εξηγούν πώς μια τόσο φαινομενικά παράλογη ιδέα μπορεί να είναι και οικονομικά βιώσιμη και πολιτικά εφικτή. Εξετάζουν, τέλος, τη σημασία του βασικού εισοδήματος στο πλαίσιο μιας όλο και πιο παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
Σε μια εποχή αυξανόμενων ανισοτήτων και πολιτικών διαιρέσεων, με τις παραδοσιακές απαντήσεις σε χρονίζοντα κοινωνικά προβλήματα να μην εμπνέουν πλέον εμπιστοσύνη, το Βασικό εισόδημα για όλους μάς δίνει νέους λόγους να ελπίζουμε ότι μπορούμε ακόμα να πετύχουμε τον στόχο μιας ελεύθερης κοινωνίας και μιας αποτελεσματικής παραγωγικής οικονομίας.
Για τη σοσιαλδημοκρατία και την αναγέννηση της, το βασικό εισόδημα θα μπορούσε να είναι κορυφαίο επίτευγμα της.